Subiektywna kronika wyborów amerykańskich

Prolog: Polska, 1990

Do ukończenia osiemnastu lat brakuje mi roku. Z powodu tych dwunastu miesięcy, które dzielą mnie od pełnoletności, nie mogę głosować w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich. Mam o to żal do losu. W końcu przeżywam polityczne zmiany w kraju bardziej niż moja starsza kuzynka, z którą już dwa lata wcześniej śpiewałam „Polska, mieszkam w Polsce” na koncercie Kultu w częstochowskim „Politechniku”. Kazik, parodiując partyjne przemówienia, stał przy mównicy przykrytej biało-czerwoną flagą i krzyczał „Tu, tu, tu, tu”, wymachując ręką tak, jakby chciał rozwalić podłogę i ściany. Za jego plecami przesuwały się slajdy ze scenami strajków robotniczych. Czułam podniecenie, wiedząc, że uczestniczę w czymś podniosłym i niebezpiecznym – czymś, co jeszcze niedawno byłoby zakazane. Teraz też dzieje się coś, co niemal przed chwilą było niewyobrażalne i ja też chcę w tym uczestniczyć. Chcę oddać głos na Tadeusza Mazowieckiego, nie tylko dlatego, że jego zalety wychwala na lekcjach moja ulubiona polonistka, z którą zaczynamy już omawiać literaturę anty-totalitarną. Porównując w telewizji wystąpienia Mazowieckiego i zabawne pogadanki Wałęsy, sama widzę, kto bardziej nadaje się na urząd prezydenta. Jestem prawie pewna, że większość ludzi w Polsce myśli tak jak ja. Stanisława Tymińskiego w ogóle nie traktuję poważnie. Ten milioner znikąd jest dla mnie tylko jednym z elementów nowej politycznej egzotyki, tak jak pan Stasiu z ryneczku, który też zbierał podpisy, żeby kandydować na prezydenta. Dlatego nawet nie otwieram egzemplarza „Świętych psów”, który pewnego dnia pojawia się w moim domu i nie wiem, że w tej książce Tymiński przestrzega Polaków, żeby nie stali się „białymi murzynami Europy”.

Mniej więcej dwa tygodnie przed pierwszą turą wyborów moje wyobrażenia o świecie zaczynają się załamywać. W sklepach, na przystankach, na rodzinnych imprezach, słyszę ściszone głosy dorosłych i sensacyjną wiadomość podawaną konspiracyjnym tonem, że Mazowiecki prawdopodobnie „jest Żydem.” Od dzieciństwa przyzwyczajona jestem do takich konspiracyjnych szeptów na temat tej czy tamtej osoby publicznej. Do tej pory nie widziałam w tych szeptach niczego szczególnie groźnego – ot takie sobie lekko drażniące plotkarstwo. Teraz powoli dociera do mnie, ile naprawdę ważą takie plotki. Jedna z najbliżych mi osób w rodzinie, ktoś z kim dzielę świat wyobraźni – a więc myślałam, że także wartości – na pytanie o swój wybór, odpowiada niemrawo: „Na …Tymińskiego. Bo co jeśli te plotki o Mazowieckim są prawdą? ” Kiedy Tymiński uzbrojony w czarną teczkę przystępuje do walki z Wałęsą w drugiej turze, nie jestem wcale pewna, w jaki sposób myśli większość ludzi w Polsce.

USA, 2016

Przed

Któregoś dnia budzę się z poczuciem pomieszania czasów i przestrzeni. Déjà vu z widmem Tymińskiego w tle. Zbliżają się wybory prezydenckie w kraju, w którym teraz mieszkam. Mieszkam tu już prawie osiemnaście lat, ale z różnych biurokratycznych powodów nie mam jeszcze obywatelstwa, więc nie mogę głosować. Jednym z kandydatów jest miliarder bez doświadczenia politycznego, którego na początku w ogóle nie traktuję serio. O jego kandydaturze dowiaduję się w szpitalu, dzień po narodzinach mojego syna. Zajęta noworodkiem myślę w przelocie „To chyba żart” i do głowy mi nie przyjdzie, że zanim mój syn nauczy się chodzić, ten właśnie kandydat otrzyma nominację Partii Republikańskiej. Ale nawet po tej nominacji obserwuję jego wyborczy show ze spokojem. Znowu wierzę, że większość wyborców poprze bardziej wykwalifikowanego kandydata i że nie będzie powszechnego przyzwolenia na ksenofobiczną, rasistowską i seksistowską retorykę miliardera. Atmosfera w pracy wzmacnia mój optymizm. Wykładam na uniwersytecie i większość z moich współwykładowców twierdzi, że instytucje demokratyczne USA są zbyt silne, aby pozwolić na zwycięstwo populistów, jak to się stało w Polsce i w Wielkiej Brytanii. Prowadzę zajęcia z literatury afro-amerykańskiej i postkolonialnej i pocieszam się, że chociaż nie mogę głosować, mam jakiś wpływ na młodych wyborców, bo rozmawiam z nimi oprzyczynach i skutkach rasizmu i uprzedzeń.
Jednak kiedy opuszczam uniwersytecki kampus, zaczynam czuć się nieswojo. Im bliżej terminu wyborów, tym więcej granatowych tabliczek z napisem „Trump/Pence” pojawia się na trawnikach przed domami w moim niespełna ośmiotysięcznym miasteczku. Pod koniec października, w dorocznej paradzie, która ma fetować i jednoczyć lokalną społeczność, maszeruje grupa ludzi o bojowych spojrzeniach, opasana wielkim banerem z tym samym duetem nazwisk. Przed jednym z domów, który mijam codziennie w drodze do pracy, obok tabliczki „Trump/Pence” stoi biały transparent z ręcznie wyklejonym hasłem: „Isaac 45 for the 45th President”. Zaglądam do 45-tego rozdziału księgi Izajasza: „Tak mówi Pan, Święty Izraela i jego Twórca: ‘Czyż wy Mnie będziecie pytać o moje dzieci i dawać Mi rozkazy co do dzieła rąk moich?” Głowię się, o co chodzi, póki nie przeczytam w The Nation, jak wielkie znaczenie dla amerykańskich ewangelików – a w mojej okolicy mieszka ich mnóstwo – ma stanowisko Trumpa wobec aborcji. Nie wiem, dlaczego nie zraża ich fakt, że jeszcze niedawno Trump reprezentował w tej sprawie zupełnie przeciwne stanowisko.

8 listopada

W dniu wyborów od rana mam poczucie wykluczenia, jakby najlepsza przyjaciółka nie zaprosiła mnie na przyjęcie urodzinowe. Na fejsbuku wszyscy wstawiają sobie w profil znaczki „I voted”. Kobiety chodzą po kampusie ubrane w garnitury na znak poparcia dla Hillary albo w białe bluzki dla upamiętnienia amerykańskich sufrażysetk (taką wyborczą modę poleca fejsbukowa grupa „Pantsuit Nation”). Ja nie mogę nawet dołączyć do tej odzieżowej manifestacji, bo po drugim dziecku nie mieszczę się już ani w mój stary garniture, ani w białą bluzkę, a nowych nie miałam czasu kupić. W samo południe dość duża grupa wykładowczyń robi sobie zbiorowe zdjęcie przed biblioteką. Natychmiast zamieszczają je na fejsbuku, w kilku wersjach. Większość z nich ma na sobie garnitury, wiele ma białe garnitury i wszystkie trzymają w górze zaciśnięte pięści. Jest wśród nich kilka koleżanek z mojego wydziału i kiedy je widzę, robi mi się przykro, że żadna nie powiedziała mi o tej „akcji”. Zaraz zastanawiam się jednak, czy dołączyłabym do nich, nawet gdybym wiedziała. Fejsbuk budzi we mnie sprzeczne uczucia, niepokoją mnie jego wojny na obrazki. Czy te uniesione pięści na zdjęciu moich koleżanek mają być gestem triumfu? Wyrazem solidarności z myślącymi tak samo? A może jednak pogróżką dla przeciwników?