Krytyczna kontemplacja

W znaczeniach słowa Pasja – taki jest tytuł tomu wierszy (a może jest to wieloczęściowy poemat?) Przemysława Owczarka – kryją się cierpienie i furia. Nie tyle jednak kryją się one, co manifestacyjnie, furiacko cierpią.

Cierpienie jest nie tylko egzystencjalne – to szarpie się ze sobą, dezintegruje się cała współczesna kultura. Jest w tym i diagnoza i ból.

Furia jest nie tylko emocją tego jednego poety – to rozpaczliwe odruchy etycznego oburzenia, jedynego na które stać dzisiejszy świat.

Przy tym chaosie, i to wydaje mi się zdumiewającym, świetnym osiągnięciem poetyckim, ten tom jest zarazem precyzyjną, intelektualną diagnozą dzisiejszej potrzaskanej kultury i etyki.

Ekshibicjonistyczna, żywiołowa technika nowej polskiej liryki, rwane zdania brutalnie urywane kropkami, tutaj nie sprawiają wrażenia jałowej egzaltacji – stają się narzędziami chłodnego poznania. Przy lekturze tomu Przemysława Owczarka chyba po raz pierwszy ową dominującą dzisiaj poetycką technikę uznałem w moim czytelniczym doświadczeniu za w pełni wiarygodną.

Nieomal jak w Odwróconym świetle Karpowicza żelazna logika kompozycji tego poematowego cyklu nie dławi ryzykanckiej swobody poszczególnych tekstów, co chwila ekscesy wyobraźni i trafne obserwacje świata wyrywają się z porządku całości.

Już na pierwszy rzut oka i umysłu widzi się i rozumie jak sam podział tomu na cztery części (“pasja widzenia”, “pasja dzielenia”, “pasja śnienia”, “pasja uzdrawiania”) i “epilog” ukierunkowuje czytanie tego poematu na kilka dziedzin świadomości: obserwację, analityczny umysł, sen, etykę. Owszem, każda z tych dziedzin poddana jest sarkazmowi i ironii, ale również pobudza do kontemplacji.

Jeśli miałbym określić rodzaj tej liryki, nazwałbym ją sprzecznym mianem – to jest “krytyczna kontemplacja”!

Uderza ilość cytatów, którymi inkrustowana jest książka Owczarka. Termin “intertekstualność” stał się dzisiaj fetyszem pokrywającym zwyczajne epatowanie powierzchowną erudycją, snobistycznym blichtrem. Zupełnie inaczej jest w Pasji. Już sam dobór cytatów świadczy o najgłębszym zakorzenieniu w myślicielskich tradycjach – i wokół nich Owczarek odprawia intelektualny i zarazem szamański taniec krytycznego rozumu i poetyckiej intuicji. W ten sposób i własne wiersze włącza w taki taniec.

Powinienem oczywiście przytoczyć kilka fragmentów Pasji. Nie czynię tego, bo integralność poematu jest takiej klasy, że każde wyjęcie jakiejś części natychmiast pozbawia ją wielostronności kontekstu najbogatszego z możliwych.