Po co nam “Dzieła zebrane” Karpowicza: podsumowanie

Debata dotycząca wydawanych przez Biuro Literackie dzieł zebranych Tymoteusza Karpowicza była okazją do zastanowienia się nad tym, w jaki sposób odbierana jest twórczość autora Odwróconego światła: czy funkcjonuje ona w świadomości szerszej rzeszy odbiorców, czy pozostaje twórczością hermetyczną, zarezerwowaną dla węższego kręgu czytelników poezji? Czy dzieła zebrane są w stanie zmienić recepcję tej twórczości i czy w ogóle takie przedsięwzięcie jest potrzebne?  Uczestnicy debaty próbowali odpowiedzieć na te kontrowersyjne pytania, dzieląc się przy okazji swoimi doświadczeniami z czytaniem karpowiczowskiej „sztuki niemożliwej” oraz refleksjami nad tym, jak – ich zdaniem – powinna wyglądać edycja dzieł zebranych.

Piotr Matywiecki zaznaczył, że recepcja poezji Karpowicza ma już swoją bogatą tradycję: „chciałbym uzmysłowić młodszym czytelnikom Karpowicza, że już kilka razy w ubiegłych dziesięcioleciach był on autorem niezwykle modnym i wpływowym, że wcale nie jest poetą «odkrytym» przez dzisiejsze wstępujące pokolenia, że już dawno pisano o nim rzeczy niezwykle interesujące”. Jednocześnie młodsi dyskutanci zwracali uwagę na niedostępność dzieł Karpowicza na rynku księgarskim: „stawianie pytania: «po co nam dzieła zebrane?» graniczy chyba z absurdem, skoro żaden tom Karpowicza nie jest dostępny w księgarniach, a w antykwariatach nieliczne osiągają zawrotne ceny” (Jakub Skurtys). Retoryczne pytanie zadał Marcin Sierszyński: „Dlaczego tak trudno zdobyć jego książki, tak ciężko znaleźć o nim wzmianki w czasopismach, książkach? Być może, musimy to przyjąć, wcale nie potrzebowaliśmy Karpowicza? To znaczy – nie wszyscy go potrzebowaliśmy jednakowo”. Wobec tego konieczna jest – jak pisze Paweł Bernacki – rehabilitacja poety z Oak Park: „potrzebne jest tak duże wydarzenie, jak wydanie dzieł zebranych. Sprawią one, że o Karpowiczu, przynajmniej w kręgach okołoliterackich, zrobi się głośno i stanie się on autorem po prostu rozpoznawalnym”. W kontekście tych wypowiedzi Dzieła zebrane  okazują się koniecznym uzupełnieniem rynkowego deficytu, jednocześnie zwracając uwagę na problem roli Karpowicza w polskiej poezji.

W dyskusji dominowało przekonanie o istotności poezji autora Słojów zadrzewnych i o konieczności przywrócenia tej twórczości młodszym pokoleniom: „Po co nam Dzieła zebrane? Głównie po to, by czas nie zmącił pamięci o wielkim mistrzu, by młode pokolenie poznało jego twórczość, w końcu – by poznać na nowo wielkie dzieła, zapoznać się z nimi i spojrzeć na nie z dystansem i pokorą” (Daria Paryła). Jednocześnie pojawiała się wątpliwość, czy w ogóle jest możliwe przywrócenie Karpowicza „ogółowi”: „Karpowicz wszystkie najlepsze oklaski i tak miał w sobie, dlatego właśnie pisał poezję, która zawsze przegra, przegra i jeszcze raz przegra. I to nie tak na niby, na zasadzie modnej pozy, ale tak naprawdę głęboko jest dla tej rzeczywistości przekreślona” (Bianka Rolando). W podobnym tonie wypowiedział się Jacek Gutorow: „Poezja Karpowicza nie będzie popularna, bo też i nie chce być popularna. Głęboko mądre i przenikliwe wydaje mi się podkreślane przez poetę wstępne wykluczenie czytelnika z gry. Karpowiczowski imperatyw odczytuję jako nakaz poetyckiej higieny. Poeta musi pisać wyłącznie z siebie, od siebie, przez siebie i dla siebie”. W sukurs przyszła mu Joanna Mueller, pisząc: „chociaż osobiście ogromnie się cieszę, że Biuro Literackie zdecydowało się wydać Dzieła zebrane Karpowicza, to jednak nie mam złudzeń, że ta – rozłożona na tomy i lata – publikacja zmieni cokolwiek, jeśli chodzi o usytuowanie twórczości Karpowicza w historii literatury, a tym bardziej – w świadomości literackiej tak zwanego «ogółu»”.

Jakie więc zadania powinni postawić sobie redaktorzy Dzieł zebranych? Jacek Gutorow postuluje, żeby „zachować ducha niesforności: nie wygładzać kantów, nie zaokrąglać rachunków, nie wypełniać białych plam, nie doczytywać tego, co nieoczytane, nie tłumaczyć tego, co niewytłumaczone”. Z kolei Jakub Skurtys zwraca uwagę na zgoła inną rzecz – konieczność wprowadzenia „szczątkowych, profesjonalnych wprowadzeń, które każdy projekt Dzieł zebranych powinny opatrywać; wprowadzeń, które staną się niezbędnym odniesieniem dla przyszłej karpowiczologii”.

Mimo wszystkich wątpliwości i znaków zapytania pojawienie się Dzieł zebranych Tymoteusza Karpowicza wydaje się być przedsięwzięciem niezwykle ważnym, by nie powiedzieć – koniecznym. O nadziejach związanych z publikacją Biura Literackiego mówił Marian Stala: „Nie wiem, czy szanse, stwarzane przez ukazanie się Dzieł zebranych zostaną wykorzystane. Nie jestem też pewien, czy rocznicowe fety są więcej warte niż głęboka cisza. O reszcie będzie (albo nie będzie) można porozmawiać za kilka lat, po wydaniu i przeczytaniu ostatniego tomu Dzieł”.