Geografie, Giovanni Catelli

„Ciekawe połączenie pewnego wydarzenia i pewnej hipotezy oddalonych od siebie zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Coś, co teraz można przyjąć jako konkretny fakt” – takimi słowami Julio Cortázar rozpoczyna opowiadanie Milczący pasażer. W nim to wydarzenie opowiedziane zostało przez niejakiego Aldo Franceschini, hipoteza została ukuta przez narratora, a cała rzecz miała miejsce przy ulicy Paula Valery’ego w Paryżu.

W moim krótkim tekście wydarzenie zostało zaczerpnięte od Cortázara, jednak hipotezę podaję za opowiadaniem Giovanniego Catellego Pasażer, zawartym w zbiorze prozy poetyckiej Geografie, pierwszej jego książce przetłumaczonej na język polski, nowości wydawniczej Biura Literackiego. Nieco to… zagmatwane? Wręcz przeciwnie. Oto zamiast recenzji – krótka ilustracja tego, jak opowiadania nieznanego szerzej Catellego, który, jak pisze Anna Wasilewska, zyskał sobie miano najmniej widocznego pisarza we współczesnej literaturze włoskiej, mogą stać się „hipotezami” dla opowiadań innych twórców – tych popularniejszych i bardziej zauważalnych.

Dlaczego hipoteza i wydarzenie są od siebie tak oddalone w czasie i przestrzeni? Opowiadanie Cortázara powstało z pewnością przed 1980 rokiem, zaś Geografie ukazały się w roku 1998. Jedno w Argentynie, drugie we Włoszech. Zajmijmy się jednak od razu samym wydarzeniem.

Jest noc. Samochód zatrzymuje się na pustej szosie. Nagle pojawia się drugie auto, które było już tam wcześniej, ale którego nie zauważyliśmy; ono też stanęło w ciemnościach na takim samym pustkowiu. Na jego przednim siedzeniu ktoś jest – człowiek. Czarna, nieruchoma forma. Jakby ktoś wiózł go nocą, tak by nikt go nie widział… Cortázar tworzy swoją hipotezę – „to był nieboszczyk”, po czym urywa opowiadanie. Oczywiście nikt mu nie wierzy. Nie w taką kolej rzeczy i na pewno nie jemu. Catelli mógł nawet nie wiedzieć o niedowierzaniu czytelników Cortáza w związku z zaproponowanym rozwiązaniem. Dlaczego więc miałby się nim martwić? Może wysiadał z taksówki na pustym placu, kiedy jeszcze było ciemno, a przed nim inna, taka sama taksówka odjechała z piskiem opon, wyrzucając na chodnik innego, podobnego do niego człowieka?

„Jest zawsze jakiś pociąg, który odjeżdża przed naszym, o brzasku, niemal się o nas ocierając, w nowym i nieznanym wietrze, a my wstaliśmy o świcie pewni, że jesteśmy sami, na pewno pierwsi, którzy widzą dworzec… Zawsze jest jakiś człowiek, który wysiada, jakaś twarz, która opuszcza pociąg i patrzy na nas, ze skrajem nocy narzuconej na ramiona (…) Idzie i celebruje opóźnienie w martwym punkcie kroków”. Jeśli do tej pory jeszcze ktoś wierzył Cortázarowi, to po przeczytaniu tych słów będzie wiedział, że dopiero Catelli rozwiązał zagadkę auta, które stoi gdzieś tam już wcześniej, człowieka, który czuwa już dłużej…

To niesamowite, kiedy pisarz wyraża słowem poczucie braku i niepewności, a zarazem każdą scenerią czy metaforą rozwikłuje to, co niejasne, to, czemu się nie dowierza. Oczywiście, przedstawienie tego tak rzadkiego i ważnego doświadczenia za pomocą zestawienia dwóch opowiadań nie odda wystarczająco jego wagi. Może być jednak przynajmniej małą próbą, szybko urwanym śladem potrzeby wyrażenia zachwytu nad tym, w jaki sposób Catelli miesza w swoich Geografiach pejzaż wewnętrzny z nieosiągalnym horyzontem, wydarzenie z samym jego znakiem.