Historia spóźnionego tytułu

„Tak, ale czym za to płaci?” – takim niepokojącym pytaniem rozpoczął Barańczak jeden z akapitów, w którym skomentował pewien przekład znanego polskiego wiersza. Czytelników ciekawych, kto, za co i czym płaci, i o który wiersz chodzi, odsyłam do Ocalonego w tłumaczeniu (wydanie trzecie poszerzone z 2004 roku, s. 185-186; w dwóch wcześniejszych wydaniach tego tekstu jeszcze nie ma), ja zaś przepisuję resztę akapitu:

Wyobraźmy sobie, że ktoś tłumaczy na język polski jakiś erotyk angielski, w którym absolutnie kluczową rolę odgrywa czterokrotnie powtórzony rym „love-dove”. Po polsku „miłość” i „gołąbka” się nie rymują, tłumacz próbuje więc najpierw przebiec w myślach cały repertuar nazw ptaków (z wyłączeniem ptactwa drapieżnego z jednej, a drobiu i papug z drugiej strony) dla sprawdzenia, czy jakimś cudem któraś z tych nazw nie rymuje się ze słowem „miłość”. Oczywiście żadnej takiej nazwy – jak podejrzewał od samego początku – znaleźć się nie da, tłumacz odwraca więc czynność: zatrzymuje w pamięci „gołąbkę” i poddaje przeglądowi wszystkie możliwe synonimy „miłości”, w jeszcze bardziej płonnej nadziei, że któryś z nich będzie się kończył na „-ąbka”, „-ąpka”, „-ombka” lub „-ompka”. Uczucie? Afekt? Zakochanie? Namiętność? Pasja? Uwielbienie? Adoracja? Cześć? Kult? Piedestał? Cokół? Olśnienie: jest rym! Oczywiście „cokół-sokół””.

Ale, ale: w czym problem z Joyce’em i jego zbiorem? Epiphanies? Przecież to można przełożyć tylko na Epifanie. Sprawa nie okazała się jednak tak prosta. Owszem, poprzedni tłumacz, za pierwszym razem dał tytuł Epifanie, w drugim wydaniu Utworów poetyckich Irlandczyka (wśród których znalazł się również interesujący nas cykl) też Epifanie, lecz w trzeciej edycji niespodziewanie pojawiły się Objawienia. Hm, hmm… Inna rzecz, czy objawień w ogóle można się spodziewać.

Jeśli Słomczyński zdecydował się na taką zmianę, to może i ja powinienem się postarać? Epiphanies / Epifanie – e, tak to każdy potrafi. Spróbujmy trudniej.

O Epifaniach Joyce’a, jak można przypuszczać, słyszał pewnie jakiś ułamek procenta czytającego społeczeństwa, czyli, w przeliczeniu, dwa i pół Polaka po całodziennej wędrówce przez tłumne miasto. Ale o Trzech Królach musieli słyszeć wszyscy, no nie? A przypadające 6 stycznia święto Trzech Króli to właśnie święto Epifanii, czyli Objawienia. Miałżeby więc Słomczyński rację?

Może coś w ten deseń? W wierszu Eliota Journey of the Magi nie ma mowy o liczbie owych magów czy mędrców; owszem, są trzy, ale drzewa. Tymczasem już w Wielkim słowniku angielsko-polskim w stosownym haśle czytamy: „Magi the, Trzej Królowie, Trzej Mędrcy ze Wschodu”. Jasne, rozumiem przekład kulturowy, ale tak od razu trzech, w słowniku?

Nic dziwnego wiec, że tłumacze Eliota wybierali przekład adaptacyjny: Podróż Trzech Króli u Barańczaka, Wędrówka Trzech Króli u Boczkowskiego, a zaczął jeszcze przed wojną Czechowicz, który dał tytuł Wędrówka Trzechkrólowa. O! To naprawdę jest coś. A skoro są istotne powody, żeby przy okazji Joyce’owskich Epifanii mówić o Białoszewskim, to może: Trzechkrólowe zanoty? Jak by się to państwu widziało? I tak za późno, książka już poszła do druku.