recenzje / ESEJE

Kluska i gruz

Grzegorz Woźniak

Recenzja Grzegorza Woźniaka z książki Nudelman Justyny Bargielskiej.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Zawsze rozpoczynam lekturę książek poetyckich od ostatniego utworu, a potem czytam pierwszy. Porównuję ostatni utwór z poprzedniego tomiku Justyny Bargielskiej Bach for my baby, w którym przywołuje Pieśń nad Pieśniami, z mocnymi metaforami tomiku Nudelman: Orgazm musi boleć, powiedział kontroler, / bo kobieta poza kryzysem to nie kobieta, / to monokultura włókiennicza. A dajcie mi raz / gruz zamiast orgazmu, odpowiednia ilość gruzu / zasypie każdą dziurę.

Poezja jest intymnością. Utwory poetki, odsłaniając okaleczenie, opisują „okrutną intymność”. Nie polemizuję z Justyną Bargielską zastanawiam się jedynie, czy jej myśli  można rozumieć jako parabolę kultury, i parafrazując Freuda powiedzieć „metafora to źródło cierpień”. Bliskie są mi postacie kobiece Dostojewskiego, mityczna wtajemniczająca Platona ‒ Diotyma, czy Annalena Oskara Miłosza. Nie oceniam utworów Bargielskiej, ale jej „intymny pejzaż” do mnie nie przemawia.

Narażę się na zarzut mizoginii, ale nie potrafię fascynować się poetyckim pejzażem autorki, jej metaforami. Tytułowy człowiek-kluska jest amorficzny jak kultura. Obrazy Bargielskiej są w jakiejś mierze wyostrzone przemijaniem, obrazy wewnętrznego świata są zimne. Tomik Nudelman jest słabszy od poprzednio wydanych, świeżość obrazów, motywów, ostrość widzenia zanika. Z drugiej jednak strony „człowiek-kluska” może być traktowany jako kobieca ironia. Obce jest mi takie określenie i taki rodzaj ironii. „Życie na wyżynach”, jak pisał Nietzsche, wymaga chłodu i dystansu. Być może w metaforach Bargielskiej manifestuje się kobieca ponowoczesność.

Miłość jest wtajemniczeniem, dotykiem zmysłowości, nie płynie z metafor, czy doświadczenia, o których wspomina poetka: Jednorożców nie ma,  kutasów nienawidzę.

Bargielska pisze: Czy przygody Chrystusa nie były wymyślone? / I nagle idę łąką, a słyszę tunel. Ksiądz mówi: ciało Chrystusa, / a ja słyszę: proszę tę kartkę zabrać do domu / i ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć, głoskę za głoską.

Pamiętam niezwykle oszczędny w słowach wiersz Tadeusza Różewicza Cierń. Metafory poety to dojrzałość, doświadczenie „niewierzącego credo”. Liryka Bargielskiej jest mi obca. Nie rozumiem tej poetyckiej przestrzeni, „intymności jako gruzu”. Kiedy czytałem utwory z kolejnych tomików Justyny Bargielskiej zastanawiałem się jak ewoluują metafory i obrazy tworzone przez kobiety. Myślałem o metaforach Emily Dickinson, jej zamkniętym świecie, w którym poetyckie uniesienie: to wyprawa / Duszy śródlądowej w stronę / Morza – poza domy – cyple. Porównywałem obrazy Bargielskiej z napiętą świadomością powieści Virginii Woolf Pani Dalloway. Jest jakieś uproszczenie w nazywaniu i rozumieniu świata w utworach poetki.

Wcześniejsze utwory Justyny Bargielskiej z poprzednich tomików np. Niepamięć czy Córce ze swoimi egzystencjalnymi metaforami wpisują się w poznanie „tamtej strony”, nawet gdy jak pisze poetka: a nikt nie udowodnił, że drugi brzeg istnieje. Wiem, że tragiczne doznanie, tragedia zmienia poznanie, kształtuje inaczej filozofię życia i wartości, ale bycie twórcą, artystą przejawia się w widzeniu jasności, nawet jeśli dotyka nas ciemność.

Nudelman, „człowiek-kluska”, człowiek rozmiękły, amorficzny, może taka powoli staje się kultura, taki jest świat wartości? Zygmunt Bauman wprowadził kategorię „płynności”. Może za kilkadziesiąt lat będzie się mówić i pisać o „rozmiękłej” kulturze.


Tekst pierwotnie ukazał się w “Lampie” nr 7-8/2014. Dziękujemy Redakcji i Autorowi za wyrażenie zgody na ponowną publikację.

O AUTORZE

Grzegorz Woźniak

Urodzony w 1964 roku. Poeta, prozaik, krytyk literacki (stały recenzent czasopisma literackiego „Lampa”). Debiutował w 1993 roku tomikiem poetyckim „Zwiastowanie”. W 1999 roku wydał powieść „Krzyk-Rozpacz. Requiem Bogu spisane przez oszalałego mnicha”. Mieszka w Łodzi.

powiązania

Biografia metafory

recenzje / ESEJE Grzegorz Woźniak

Recenzja Grzegorza Woźniaka z książki Kochanka Norwida Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Mapa podróży

recenzje / ESEJE Grzegorz Woźniak

Recenzja Grzegorza Woźniaka z książki Geografie Giovanniego Catellego, która ukazała się w 2014 roku w czasopiśmie „Lampa”.

WIĘCEJ

Nudelman

dzwieki / RECYTACJE Justyna Bargielska

Fragment z książki Nudelman Justyny Bargielskiej, zarejestrowany podczas spotkania “Poeci na nowy wiek” na festiwalu Port Wrocław 2015. Czyta autorka.

WIĘCEJ

Wesoła czasem makabra

wywiady / O KSIĄŻCE Aleksander Nawarecki Justyna Bargielska

Rozmowa Aleksandra Nawareckiego z Justyną Bargielską o książce Nudelman, wydanej nakładem Biura Literackiego 7 lipca 2014 roku, a w wersji elektronicznej 11 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

„Wiersze typu jaram się, że mnie wcale nie ma”

recenzje / ESEJE Sabina Misiarz-Filipek

Recenzja Sabiny Misiarz-Filipek towarzysząca premierze książki Nudelman Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 7 lipca 2014 roku, a w wersji elektronicznej 11 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Próba doszorowania

recenzje / KOMENTARZE Justyna Bargielska

Autorski komentarz Justyny Bargielskiej do wiersza “Próba doszorowania”, towarzyszący premierze książki Nudelman, wydanej w Biurze Literackim 7 lipca 2014 roku, a w wersji elektronicznej 11 grudnia 2017 roku.

WIĘCEJ

Wielki Plan B

dzwieki / RECYTACJE Justyna Bargielska

Wiersz z tomu Nudelman, zarejestrowany podczas spotkania “Poeci na nowy wiek” na festiwalu Port Wrocław 2015.

WIĘCEJ

Przemysław Koniuszy: Nudelman Justyny Bargielskiej

recenzje / IMPRESJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Justyny Bargielskiej Nudelman.

WIĘCEJ

Nudelman Justyny Bargielskiej

recenzje / ESEJE Monika Piotrowska-Wegner

Recenzja Moniki Piotrowskiej-Wegner z książki Nudelman Justyny Bargielskiej.

WIĘCEJ

Justyna Bargielska Nudelman

recenzje / ESEJE Ula Orlińska-Frymus

Recenzja Uli Orlińskiej-Frymus z książki Nudelman Justyny Bargielskiej.

WIĘCEJ

Sama sobie zrobiłam

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży towarzysząca premierze książki Nudelman Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 7 lipca 2014 roku.

WIĘCEJ