Kuter do bazy!

Zżymaliśmy się nieco z Martą Podgórnik i Romanem Honetem na “trącące rybką” nazewnictwo towarzyszące wyłanianiu (wyławianiu) najciekawszych według nas poetów przed debiutem literackim, ale robiliśmy to chyba bardziej z wrodzonej przekory niż z przekonania (mam nadzieję, że współprowadzący warsztatów i współredaktorzy almanachu nie będą mi mieli za złe tego uzurpatorskiego “my”). Cóż, Połowy prowadzone przez Biuro Literackie właśnie pod tą nazwą mają już swoją tradycję i nawet metaforyka rybołówcza nie może im zaszkodzić. Tak czy owak my – jurorzy (chociaż i to wartościujące przezwisko, rodem z telewizyjnych tańców z gwiazdami, nam nie pasowało) – nie czuliśmy się ani przez chwilę “rybakami ludzi” czy tym bardziej steranymi statkami holowniczymi mającymi dowlec grono wybrańców do chwalebnego poetyckiego Portu.

Co z tego bowiem, że się ma na koncie jedną, drugą, trzecią czy piątą książkę poetycką (tę “słowną przynętę na którą nabieram / z wodą w usta ławice”, jak to pisałam prawie dekadę temu we własnym debiucie), co z tego, że poprowadziło się już w życiu kilka czy kilkanaście warsztatów dla młodych twórców, że się jurorowało w konkursach, redagowało cudze tomy, że się nawet parało krytyką literacką i przepuszczało przez oczka recenzenckiej sieci niejedną szprotkę albo całkiem grubą rybkę – co z tego, kiedy i tak, koniec końców, każde nowe spotkanie z grupą debiutantów napawa człowieka – zdaje się: nieustraszonego wilka morskiego, zakonserwowanego rumem bosmana, co z niejednej łajby cumę zrzucał – taką samą panieńską nieśmiałością.

Tak też było w przypadku warsztatów, które wraz z Martą i Romanem przeprowadziliśmy w październiku 2011 roku we Wrocławiu. To nie były zajęcia, które każdy z nas już tyle razy prowadził – takie, na które zgłaszają się nieopierzeni autorzy zaledwie dwóch-trzech wierszy, a przychodzą po to, by się rozeznać, czy warto w ogóle się wierszykami zajmować, czy może lepiej kupić sobie rolki lub pograć na playstation. Nie musieliśmy, jak to zwykle bywa, wyciągać po raz kolejny wyświechtanej listy typowych błędów popełnianych przez debiutantów, prawić o kiczowatych metaforach dopełniaczowych, rymach częstochowskich albo tłumaczyć, że istnieją jeszcze inne systemy wersyfikacyjne niż uwielbiany przez licealnych poetów wiersz różewiczowski. Nie było też potrzeby uświadamiać siedzącej przed nami osiemnastce autorów, jakie “wehikuły poetyckie” pomogą im się przenieść w świat dojrzałej literatury – od razu bowiem widzieliśmy, że każdy z młodych poetów przybył na wrocławski rynek dzięki własnoręcznie skonstruowanej, solidnej machinie poetyckiej.

Spośród finałowej osiemnastki poetów wybraliśmy – po wielu duchowych sztormach i abordażach – dziesiątkę laureatów, których wiersze znajdą się w almanachu wieńczącym tegoroczny połów. Ja – skromny kuter poetycki – miałam przyjemność bliżej współpracować z trójką autorów. Byli to: Joanna Żabnicka, Katarzyna Kaczmarek i Maciej Taranek.

Czytelnicy almanachu, który będzie miał swoją premierę podczas festiwalu Port Literacki 2012, przeczytają zaledwie po dziesięć utworów każdego z laureatów Połowu 2011. Słowo “połowy poetyckie” zyskuje tu nieoczekiwanie drugie znaczenie – niezależnie od tego, jak wielką dojrzałością artystyczną wykazuje się każdy z autorów i jak dalece zaangażowany jest jego projekt artystyczny, w antologii zobaczymy zaledwie “połowę” (albo jedną trzecią, albo jeszcze mniejszą cząstkę) debiutanckiej książki, którą – jestem tego pewna – każdy z nich już napisał albo niedługo napisze.

Czytelnicy będą mogli zatem zatrzymać się “tymczasem” (taki tytuł nosi autorski wybór wierszy) w wyciszonym i ascetycznym świecie poetyckim Joanny Żabnickiej (urodzonej w 1989 studentki polonistyki z Poznania, interesującej się m.in. poezją i teatrem). Bielejąca w przestrzeni jej wierszy cisza okazuje się jednak podszyta czernią i krzykiem – tak jak wieszana na sznurach śnieżnobiała bielizna łatwo zamienia się w paraliżujący ruchy kokon lub pogrzebny całun. Bohaterami tekstów Joanny są najczęściej dzieci – “promienne dzieci”, “senne dzieci” – które przedwcześnie odchodzą w ostateczny sen, w proch, w przyglądanie się światu (i jego stwórcy) “od spodu”. Autorka określiła swój sposób pisania – słowami Sylvii Plath – jako tworzenie pod “szklanym kloszem”. I tak właśnie widzę jej poezję: jako jednocześnie zamkniętą i otwartą – introwertycznie skuloną we własnych lękach oraz niejasnych, dusznych przeczuciach, a zarazem pełną czystej, odważnej otwartości na widoki rysujące się za szybą. Cieszę się, że Joanna Żabnicka uchyliła na chwilę kopułę ochronnego klosza i wypuściła spod niego dziesięć gotowych do samodzielnego życia utworów – a zarazem niecierpliwie czekam na więcej.

Zupełnie inna – rozbuchana, wielogłosowa, niekiedy interesująco przeszarżowana – jest poezja Katarzyny Kaczmarek (ur. 1988, studentka filologii polskiej i kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim). Autorka interesuje się mistycznymi wątkami romantyzmu oraz językiem rosyjskim – i tę fascynację doskonale oddają jej wiersze. Dużo tutaj romantycznych improwizacji, które poetka na szczęście ocala przed natchnionym patosem czy egzaltacją, gdyż aplikuje swym tekstom zdrową dawkę ironii i dobrego humoru. Jej wiersze – bardzo kobiece “zaczepne pogodynki” – jak syreny uwodzą czytelnika wschodnim zaśpiewem, flirtują z nim w “najsrebniejszych diapazonach”, częstują go słodko-gorzką egzotyką obco (a jakże pięknie!) brzmiących słów. Kaczmarek jest neoromantyczką i lingwistką, “anonimową towianką” i bystrą obserwatorką współczesności, szaloną duszą zaplątaną we włosy komety (“ogromnego, zdrowego [który] dźwigał na warkoczu/ służki i chozjajki, kolumny duchów żeńskich cieplutkie jak tunele”), a zarazem zwyczajną studentką jeżdżącą codziennie warszawskim autobusem z Adampolskiej do Utraty-Składu. Dziesięcioma wybranymi wierszami autorka zapisała kartkę w swoistym “Genesis z Ducha w dobie popkultury” – a ja nie mogę się doczekać kolejnych fraz, które będą jej podszeptywać chichotliwe i chętne romantyczne widma.

Jeżeli powiedzieć, że Kasia Kaczmarek reprezentuje w naszym “teamie” czasy romantyzmu, to Maciej Taranek (ur. w 1986 roku student Creative Writing na Wydziale Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego) bezsprzecznie byłby bliższy epoce postmodernizmu. Już sam tytuł przygotowanego przez autora zestawu wierszy – “Ironia versus Patos” – sytuuje go w rejonie “literatury wyczerpania”. Czy to jednak znaczy, że Taranek jest kolejnym smutnym i nudnym poetą, który został ukąszony przez zjadającego swój ogon węża tekstualizmu? Ależ nie, wręcz przeciwnie! To, co uderzyło mnie w wierszach wrocławskiego debiutanta, to niezwykła językowa świeżość, zupełnie daleka od jałowych stękań zatwardziałych postmodernistów. Taranek traktuje swoje pisanie poważnie, ale nie patetycznie, ironizuje, ale nie zatruwa jadem, sporo wie, ale woli przeczuwać. Szczególnie bawią go niewymuszone gry z tożsamością – “ja” poetyckie nie ma nawet szansy się ugruntować i nabzdyczyć, bo wciąż spada na nie seria wrednych prztyczków i psotnych kuksańców. Właściwie każdy tekst Taranka jest przymierzaniem czyjejś maski, skóry, płci, przemierzaniem obcej przestrzeni i wyobraźni, szperaniem w cudzej głowie lub walizce, wchodzeniem w cudze buty i spacerem w nie swoim “pochowcu”. “Jak będę duży, chciałbym mieć na imię liczba” – pisze autor w bezpretensjonalnym, humorystycznym, przewrotnie zaangażowanym wierszu “Chiny”. A ja, bujająca się po morzu cudzej wyobraźni w narzuconej mi chwilowo tożsamości kutra rybackiego – mogę jedynie dodać, że niecierpliwie czekam, aż wiersze Macieja Taranka wzrosną w liczbę i ułożą się w duży tomik.

Reasumując: czy jest coś, co łączy trójkę poetów z mojego “teamu”? Bez wahania odpowiem: tak, łączy ich wielka dojrzałość i samodzielność w podejmowaniu decyzji poetyckich. Już w czasie rozmów twarzą w twarz w trakcie warsztatów (potocznie nazywaliśmy to “konfesjonałami”, ale chociaż metaforyka kościelna dość dobrze pasuje do symboliki rybnej, odpuśćmy sobie może ową “ars christianę” na rzecz “ars poetiki”), a później w trakcie naszej trzymiesięcznej korespondencji mailowej Joasia, Kasia i Maciek stawiali twórczy opór niektórym moim radom czy fanaberiom gustu. Potrafili wybronić się od mojego braku zachwytu odpowiednim chwytem, wywijali się zręcznymi figurami stylistycznymi, kazali zrewidować moje – pośpieszne niekiedy i zbyt automatyczne – sądy, a przede wszystkim wytrącali mnie co i rusz z wygodnickiej równowagi jakimś odwróconym banałem, językową zagwozdką czy olśniewającym zmąceniem sensu.

Kto tu zatem kogo łowił – mogłabym przewrotnie zapytać – a kto przez kogo został na koniec złowiony?