O Antypodach

Osobność, inność – te słowa przychodzą do głowy podczas lektury poezji Elsnera. Jest ona jak labirynt, który kusi do wtargnięcia w głąb. Te tajemnicze, zwrócone ku sobie i wzajemnie oświetlające się mini-fabuły mają w sobie coś z mrocznego mitu. Żyjący na pograniczu snu i jawy, ascetyczny podmiot bardziej przypomina humanoidalną hybrydę niż człowieka. Ludzkie są jego uczucia, zwłaszcza niespełniona miłość – cicha bohaterka tych tekstów.

Wojciech Bonowicz, któremu poeta zadedykował “Tego człowieka”, porównał wiersz do kamienia, który trzeba otworzyć. Otwierajcie “kamienie” Elsnera.

Mariusz Grzebalski

Elsner wchłania świat i oddaje go w zmienionej postaci. Każdy wiersz z tej książki jest jak wykop pod nowy fundament, na którym poeta próbuje osadzić swojego bohatera, nadać mu kształt, zmusić do mówienia dorzecznych rzeczy. Ale słowo nie chce przyznać się do rzeczy, rzecz traci kształt, a fundamenty kruszeją. Zostaje pusta, lustrzana sala słów. Tak wygląda życie na antypodach.

Grzegorz Jankowicz

Antypody – istoty żyjące po wewnętrznej stronie Ziemi. Tak należałoby tłumaczyć owo greckie słowo. Są to zatem byty, które ukazałyby się naszym oczom, gdyby wywrócić tę planetę na nice, gdyby ukazać podszewkę rzeczywistości. Żyją do góry nogami, a przez to są bardziej prawdziwi. Dziwny to mit, mający niewiele wspólnego z dzisiejszą, przestrzenną wykładnią pojęcia antypodów. Strach pomyśleć: pod powierzchnią świata wre życie, które jest lustrzanym odbiciem naszego. Proszę wybaczyć dygresję. Nie szukam komfortu, jaki dałoby wypowiedzenie paru okrągłych zdań o twórczości – bądź co bądź – debiutanta. Szukam podstaw do zawarcia sojuszu. Będę się więc odwoływał do intelektualnego wyjałowienia – tak samo, jak znawcy literatury korzystają ze swych narzędzi badawczych: psychoanalizy czy dekonstrukcji. Elsner jawi się jednym z autorów podprogowych. Ma za sobą całe zaplecze poezji surrealistycznej. Czyni to tę poetykę w zasadzie odporną na wszelkie próby wykładu w imię jednoznacznych treści. Jak najdalszy przeto od dufnego zarzekania się, jakobym miał rozumieć wiersze Elsnera, zgadzam się tylko dociekać, co one ze mną robią. A robią wszystko i… może jeszcze troszeczkę. To, co w każdym razie mógłbym powiedzieć o Antypodach Elsnera, wynika ze skrajnego mentalnego ogołocenia: czyżby autor w ten sposób ziścił jakiś ukryty cel? Niech nawet: uczynił to nie bez wdzięku.

Marek K. E. Baczewski

No proszę – jest jednak sprawiedliwość na tym świecie.
Jest sprawiedliwość na tym świecie, ponieważ ukazała się wreszcie książka Sławka Elsnera.
Niewielu stać na to, by zwlekać z debiutem sześć lat.
Elsnera stać, bo – poza pokorą – ma w sobie również świadomość wagi każdego słowa.
Nie mówi się w tych tekstach wiele.
To poezja zamknięta w sobie, niechętna wyrwaniu się na zewnątrz.
Bohater tych wierszy ma zakneblowane usta i zatacza się we śnie – tak to widzę.
Jest zmyślony, od nikogo nie oczekuje pomocy.
Antypody to krzyk ze ściśniętego gardła.
Krótkie, bolesne zdania.
Zaszyfrowana wiadomość z drugiej strony.
Jeśli istnieje druga strona.

Maciej Robert

Był dom, był człowiek, było lustro. Małe mieszkanko w centrum miasta, pod wiaduktem. Mieszkanie z widokiem na targowisko, na stojące kobiety kupczące warzywami, na mężczyzn gniotących w rękach tytoń, na szarpane wiatrem ubrania. Mijały pory roku, śnieg topniał, krople stukały w parapet, szczekały psy. Ptaki chodziły po błocie, pękały warstwy farby. Był dom, był człowiek. Tu, wśród nas. Igła słońca wskazywała go, stróż rozsypywał piach.
Był człowiek, miał imię. Potrafił je zmieniać.
Był człowiek. Miał ból.
Potrafił go nazwać.

Łukasz Jarosz

Gdyby chcieć połączyć ze sobą Rafała Wojaczka i Marcina Świetlickiego, mógłby nam wyjść z takiego skrzyżowania niezbyt atrakcyjny, choć z całą pewnością mocno przewrażliwiony, potwór. Tak właśnie wyobrażałem sobie tę hybrydę przed lekturą Antypodów Sławomira Elsnera. Po lekturze tomu i konfrontacji ze zdjęciem autora stwierdzam, że nie taki potwór straszny, jak go sobie w wyobraźni malowałem.

Bezpretensjonalna prostota tej poezji onieśmiela. Prostota w najlepszym, najbardziej szlachetnym znaczeniu tego słowa. Poezja szczera i mimo wszystko skromna. A także: precyzyjna, konkretna i dobitna. Kamuflaż zataczającego się po pijaku twardziela chroniącego swoją wrażliwość przed obcymi. “Czasami ktoś tutaj puka – patrzę wtedy / w szczelinę pomiędzy cegłami”.

A więc nie tylko odpowiedź na pytanie, jak wyglądałaby krzyżówka Wojaczka ze Świetlickim, ale także “co by było, gdyby romantycy byli minimalistami?”. Współczesny Słowacki nie pisałby już poematów dygresyjnych. Dzisiaj wystarczyłoby mu kilka zdań. I w dalszym ciągu mógłby używać słów takich, jak “serce”, “kocham cię”, “przepraszam”, “nienawidzę”, “niebo” czy “sny”. Wolno mu wszystko, choć wszystko robi trochę inaczej.

Słowacki, Wojaczek, Świetlicki. Tak, to dobry zestaw nazwisk na początek. Moglibyśmy dorzucić tutaj jeszcze kilku nie mniej ważnych, ale staram się, niczym Elsner, nie mnożyć słów ponad konieczność.

Mamy więc wybijającego się ponad przeciętność ucznia i przyglądających mu się w milczeniu wielkich mistrzów. Pozostaje tylko czekać na moment, w którym Sławomir Elsner przerośnie swoich nauczycieli. Mam nadzieję, że nie zdążymy się zniecierpliwić.

Grzegorz Wysocki

Po pierwsze – antypody. Rzecz dzieje się we mnie, czyli nigdzie (“Stąd mogę wołać – tu mam potężne echo”), i to wyznaczone na rozmaitych mapach (“Z obu stron nieuchronnie osuwa się piasek”) czy wykresach (“ciało nie ma sensu”), nigdzie jest oczywiście antypodami jakiegokolwiek solidnie osadzonego  g d z i e ś  (“Kocham cię, ale nie wiem, gdzie mieszkasz”), ale ma też swoje antypody (“Droga druga strono, dojechałem do domu”), tak jak każde miejsce na kuli, na przykład ziemskiej.

Po drugie – narrator Elsnera. Chłopiec z popsutym noktowizorem (“dużo niejasnych zdań, jakby mi ciągle z głowy wykradali światło”), kafkowskie dziecię, które samo sobie paragrafem, wezwaniem, urzędem (“Urodziłem się ze skręconym karkiem. Kiedy kocham, nienawidzę”), ale jak wyzywająco gorzkie składa wyjaśnienia (“Czarny dziób rozłupuje puste ziarenko na ulicy posypanej piachem – tak się nazywam”), jak dzielnie liryczne (“Może po prostu ktoś mnie wykrzesał, czyszcząc blachę z rdzy”).

Po trzecie – absurdalnie zaciśnięte pięści tych wierszy. Lakoniczność konfesji. Wojaczek bawi się w Krynickiego? Berryman bawi się w Bonowicza? Piosenki języka za zębami. Pewnie, że weltschmerz. Ale całkiem wysokiej próby.

Maciej Woźniak