recenzje / ESEJE

Wesoły pielgrzym, czyli jak walczyć ze współczesną idyllą

Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Najnowszy, można rzec: tematyczny wybór wierszy Leopolda Staffa pod tytułem (oczywiście zaczerpniętym z jednego utworu) Wyszedłem szukać został dokonany przez Justynę Bargielską, poetkę młodego pokolenia, autorkę m.in. nagradzanych “Obsoletek”. Twórczość tego poety jest absolutnym ewenementem w skali całej polskiej poezji. Przypadająca na trzy bardzo burzliwe epoki (Młoda polska, dwudziestolecie międzywojenne, czasy powojenne), nieustannie ewoluująca, poszukująca nowych form, stała się do tego stopnia wielowymiarowa, że nie sposób się w niej odnaleźć. Niniejsza publikacja zawiera jednak pewne wskazówki interpretacyjne. Odnajdziemy na jej końcu dwa krótkie teksty. Pierwszy z nich jest refleksją autorki zbioru na temat poezji Leopolda Staffa, natomiast drugi krótką jego biografią. Oba są jedynie “zapałką”, a nie wielką “pochodnią” mającą pomóc swoim światłem w trakcie lektury. Wypada zauważyć, iż w tym przypadku takie postępowanie jest bardzo uzasadnione – dekodowanie znaczeń tych utworów będzie przeżyciem zbyt intymnym, aby zakłócać je niepotrzebnymi ingerencjami z “zewnątrz”. Wielokrotnie przyjdzie nam przyjąć postawę “Wesołego pielgrzyma” (jak sam siebie nazwał niegdyś Leopold Staff), który lawiruje pomiędzy dynamicznymi obrazami poetyckimi w poszukiwaniu ukrytego dla czytelnika skarbu znaczeń. Warto choć w znikomym stopniu prześledzić ich różnorodność, aby uświadomić sobie mnogość poruszanych w tym zbiorze tematów.

Poeta apeluje, aby nie inspirować się doświadczeniami wcześniejszych pokoleń, które w gruncie rzeczy bardzo się różnią od współczesnych, uczestniczących w całkiem innych procesach. Podstawowym warunkiem uniknięcia zbliżającej się nieuchronnie katastrofy jest niepowielanie “nawyków” i “nałogów” naszych poprzedników. Jedynie kształtowanie własnego wnętrza wydaje się być zespołem czynności przynoszącym wymierne korzyści. Strach odczuwany podczas rozmyślania nad przyszłością jest tylko złudzeniem, wywoływanym przez imaginację, która tylko czeka na nałożenie sobie przez nas na plecy “płótna ze strachem” z wiersza “Płótno żywota”. Autor nie skupia się jedynie na perspektywie ludzkiej – także los zwierząt jest mu bardzo bliski. W utworze pod tytułem “Zwózka” podziwia pszczoły za ich nieustającą chęć powrotu do ula, do miejsca będącego miejscem ich narodzin i hipotetycznej śmierci. Nawet te niepozorne stworzenia potrafią walczyć o swój dobrobyt z osami, które zostały tutaj przedstawione jako “miodów rabusie”, pasożytujące na czyjejś ciężkiej pracy. Innym przykładem wykorzystania tego motywu w analizowanym zbiorze może być wiersz “Ciąg żurawi” będący tylko pozornie kolejnym wariantem wyeksploatowanego już obrazu poetyckiego. Ptaki te, z żałością uciekające przed martwą, jesienną przyrodą, zostały porównane do “płynącego” westchnienia, jęku i krzyku tęsknoty przed odchodzącą już epoką. Wszyscy je żegnają, wszyscy chcieliby podążyć ich śladem, będącym zawoalowaną zapowiedzią przyszłej odnowy. Niestety, pozostaje im tylko “Długo za nimi pozierać łzawie” (s. 7). Nawet podmiot liryczny poddał się tej pokusie. On jednak jest człowiekiem zniewolonym – musi pozostać na ziemi, aby towarzyszyć swoim “smutkom” i cierpieniom, które bez jego opieki szybko uległyby zniszczeniu. Za kilka chwil, gdy ptaki znikną za linią horyzontu, jedynym śladem ich pobytu na scenie “dramatu życia” pozostaną westchnienia nigdy niezaznanej radości. Już w następnym wierszu (“Druh”) powraca do tematów metafizycznych. Leopold Staff uważa, że przez całe życie podąża za człowiekiem “cień”, który na początku mówi: “Dobry dzień!”, a na pożegnanie “Dobranoc!” – smutne jest jednak to, że prawdopodobnie tytułowa “istota” musi wraz z nami odejść z tego świata, aby w innym wymiarze nadal śledzić nasze poczynania. Świadomy jest także siły literatury, która w sposób duchowy potrafi połączyć losy całkowicie obcych sobie ludzi. Nie wszystko jednak wydaje się być takie oczywiste – już w następnym utworze oświadcza, że “można kochać i nie wiedzieć o tem!” – człowiek nie ma więc możliwości panowania nad swoimi uczuciami, co doprowadza do oczywistego zniewolenia. W rytmie życia kryje się prawda o jego przeznaczeniu oraz prawo do działań przełomowych, mogących zmienić oblicze świata: “Do dumy, do wielkości, do światów zdobycia”, lecz wszystko może zostać bardzo szybko odrzucone przez “lęk życia”, przez bojaźń przed nieznanym wrogiem. Ważna jest zatem pamięć o własnych błędach i chwilach, które łagodzą tak zwany “ból istnienia”, rzecz jasna nie tylko fizyczny. Pojawia się więc konstatacja, iż nie warto żałować przeszłych, niewykorzystanych możliwości. Poeta świadomy jest także jak ogromną rolę w życiu człowieka (nazywanego przez podmiot liryczny “synem ziemi”) odgrywa wiara. Dzięki niej nie zawsze musimy ślepo wierzyć w przeznaczenie, tęsknotę i wierność. Jednak wiara przodków wydaje się być już zbyt zamierzchłą, aby nadal ufać jej “wróżbom” i “Drodze”. Tym samym najbardziej dramatyczniejszym błędem istoty ludzkiej jest jej wyodrębnienie z “gleby”, z materii społeczeństwa, będącego fundamentem istnienia. Dokonuje licznych prób jednostkowego ujęcia miłości, jako walki toczonej na pograniczu szczęścia i zbrodni, której owocem może być tylko pulsujące “źródło” klęski. Zauważa upływający czas – wie, że jego kres jest już bliski: “Mnie jesień czeka, tobie wiosna wschodzi” (s. 16), co doprowadza do “żalu wyrzeczenia”. Uznaje siebie za istotę nieważną (“Jestem robak maleńki” [s. 17]), która jest tylko pasożytem czerpiącym energię z “owocu” niemającego prawdopodobnie swojej “jabłoni”, “sadu” i “ogrodnika”. Nie rozumie dlaczego Bóg musi “rodzić się przez wieczność” (s. 18), jakby ktoś z nas, obecnych tutaj na ziemi, przeszkadzał mu w tej intymnej chwili.

Siódmy już tom serii “44. Poezja polska od nowa” pokazuje, że warto powracać do twórczości “klasyków”, aby uświadomić sobie jak kształtowany przez nich świat poetycki ma liczne konsekwencje (odniesienia) we współczesnych dokonaniach twórczych. Życzmy sobie więc, aby wielu miłośników literatury “wychodziło szukać” i nie pozostawało we własnym, toksycznym świecie, w którym szczytne idee bardzo szybko korodują.


Tekst pierwotnie ukazał się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka. Dziękujemy Autorowi za wyrażenie zgody na ponowną publikację.

O AUTORZE

Przemysław Koniuszy

Krytyk literacki. Publikuje w czasopismach i na stronie szelestkartek.pl.

powiązania

Później, lecz nie mniej zjawiskowo

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego, towarzysząca premierze książki Pęd pogoni, pęd ucieczki Ryszarda Krynickiego, wydanej w Biurze Literackim 18 października 2016 roku.

WIĘCEJ

Czy żyjemy na Korei?

wywiady / O KSIĄŻCE Anna Marchewka Dawid Bujno Grzegorz Jędrek Przemysław Koniuszy Przemysław Rojek

Rozmowa Przemysława Rojka z Anną Marchewką, Przemysławem Koniuszym, Dawidem Bujno i Grzegorzem Jędrkiem, towarzysząca premierze e-booka Życie na Korei Andrzeja Sosnowskiego, wydanego w Biurze Literackim 18 kwietnia 2016 roku.

WIĘCEJ

Przemysław Koniuszy: Nudelman Justyny Bargielskiej

recenzje / IMPRESJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Justyny Bargielskiej Nudelman.

WIĘCEJ

Zawsze Marty Podgórnik

recenzje / IMPRESJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Zawsze Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

Dwupłat Szymona Słomczyńskiego

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Dwupłat Szymona Słomczyńskiego.

WIĘCEJ

Kardonia i Faber Łukasza Jarosza

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Kardonia i Faber Łukasza Jarosza, która ukazała się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Kosmonauci Grzegorza Wróblewskiego

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Grzegorza Wróblewskiego Kosmonauci, która ukazała się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Intro Julii Szychowiak

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Intro Julii Szychowiak, która ukazała się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

"ciężko jest wracać…"

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Ostatnia wolność Tadeusza Różewicza, która ukazała się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Gdybym wiedział Ryszarda Krynickiego

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego ze zbioru rozmów z Ryszardem Krynickim Gdybym wiedział, która ukazała się na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

100 wierszy polskich stosownej długości

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z antologii 100 wierszy polskich stosownej długości, która ukazała się 5 czerwca 2015 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Jacek Łukasiewicz Rytmy jesienne

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Rytmy jesienne Eugeniusza Jacka Łukasiewicza, która ukazała się 25 grudnia 2014 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Bohdan Zadura Kropka nad i

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Kropka nad i Bohdana Zadury, która ukazała się 13 grudnia 2014 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka

WIĘCEJ

Kuszące węże zła bez owoców „drzewa wiadomości”, czyli kulturalne szaleństwo.

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Szaleniec z Placu Wolności Hasana Blasima, która ukazała się 28 maja 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

„Wiersz – Rzecz nie do wiary: / ale każdy dobry / sprawia, że chcemy wiedzieć”, czyli zmysł codzienności w cyklu

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki W podziękowaniu za siedlisko W. H. Audena w przekładzie Dariusza Sośnickiego, która ukazała się 17 grudnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Poeta – „topielec” obarczony „tajemną wiedzą kwiatów”

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Z tamtej strony ciszy Bolesława Lesmiana w wyborze Jacka Gutorowa, która ukazała się 12 grudnia 2012 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

„Pół świata nas / nienawidzi. / Drugie pół to my”, czyli esencja i ekstaza w ogrodzie detali

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Echa Wojciecha Bonowicza, która ukazała się 20 grudnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Skromny poeta w małym kraju wielkich ambicji

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Kochanka Norwida Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, która ukazała się 18 kwietnia 2014 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Ból nie jest eksperymentem, czyli awangardowa gra w przypadkowe skojarzenia.

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Kolaże Herty Müller, która ukazała się 12 czerwca 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Rytm, rym, kobieta jako „ja”, czyli piętnowanie patologii i magia

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Nadjeżdża Szymona Słomczyńskiego, która ukazała się 8 grudnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

„Ja nie wiem nic i muszę czekać, aż będę mógł się dowiedzieć”, czyli amnezja i anamneza na poetyckiej wyspie.

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Zapominanie Eleny Edmunda White’a, która ukazała się 8 września 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

„Był dzień do opisania i nie było pointy”, czyli poeta zrozumiały w świecie tonów dekadenckich.

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Języki obce Jacka Dehnela.

WIĘCEJ

Kogucia mantra, świetna migawka i niesprawiedliwość

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Świetne sowy Filipa Zawady, która ukazała się 29 kwietnia 2013 roku na stronie Biblioteka Młodego Człowieka.

WIĘCEJ

Każde zwierzę chce mieć swój pomnik

recenzje / ESEJE Przemysław Koniuszy

Recenzja Przemysława Koniuszego z książki Wielkie, pobrudzone, zachwycone zwierzę Jarosława Iwaszkiewicza w wyborze Jacka Dehnela.

WIĘCEJ

Na progu milczenia

recenzje / ESEJE Piotr Matywiecki

Recenzja Piotra Matywieckiego towarzysząca premierze książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.

WIĘCEJ

„Zatarty fresk”

recenzje / KOMENTARZE Justyna Bargielska

Autorski komentarz Justyny Bargielskiej do wiersza Zatarty fresk, towarzyszący premierze książki Szybko przez wszystko, wydanej w Biurze Literackim 13 października 2013 roku.

WIĘCEJ

Rzuć na to okiem i dalej idź sam

recenzje / IMPRESJE Justyna Bargielska

Esej Julity Nowosad towarzyszący premierze książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.

WIĘCEJ

Staff zdybany

recenzje / ESEJE Joanna Maj

Recenzja Joanny Maj towarzysząca premierze książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.

WIĘCEJ

Był sobie raz Bóg i materia

recenzje / KOMENTARZE Justyna Bargielska

Autorski komentarz Justyny Bargielskiej do książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.

WIĘCEJ

Pan od jesieni. Słowo o Leopoldzie Staffie

recenzje / IMPRESJE Joanna Żabnicka

Esej Joanny Żabnickiej towarzyszący premierze książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.

WIĘCEJ