Czy żyjemy na Korei?

Przemysław Rojek: Szanowni Państwo – i ci, którzy za chwilę zabiorą głos, i ci, którzy będą to czytać… Tak więc, Szanowni Państwo: to, co poniżej publikujemy, nie jest rozmową w ścisłym tego słowa znaczeniu – raczej zbiorem odpowiedzi na jedno tylko pytanie, które zrodziło się we mnie, gdy tylko zobaczyłem w planie wydawniczym Biura Literackiego e-bookowe wznowienie Życia na Korei, wydanej bez mała ćwierć wieku temu w warszawskim Przedświcie debiutu Andrzej Sosnowskiego. By jakoś tę rozmowę/nie-rozmowę ustawić, zadeklaruję tak: wznawiana właśnie książka jest jednym z najważniejszych, najbardziej konstutywnych i źródłowych momentów polskiej poezji po 1989 roku. Mógłbym więc zapytać o wpływ Życia na Korei, o jej dziedzictwo, o to, czy zachowała ona do dziś tamtą swoją siłę… Zapytam jednak inaczej – tyleż metaforycznie, co wprost, i będzie to jedyny mój udział w tym tekście: czy ciągle jeszcze żyjemy na Korei?

Anna Marchewka: Pytasz, Przemek, czy żyjemy na Korei? Na to chyba wygląda. Nadal „Chodzi o tlen dla ducha”, jak pisał Sosnowski w Eseju o chmurach zaraz po tym, jak zapytał „Kto handluje duszą?” (tak bardzo by się chciało, żeby nie było powodu stawiać takich pytań).

„Może już czas powołać się na szczęście”, zaczynał tytułowy wiersz z tego przełomowego dla współczesnej polskiej poezji zbioru, dla tej poezji, o którą nadal trwa spór (i o to, do czego miałaby służyć; to w tym Życiu… wyścigi o tytuł „naj-” zawieszone miały zostać na kołku). Zaraz, ale – na szczęście się „powołać” czy je „studiować”?

Wciąż „cierpimy oszczędnie pośród znacznych ofiar”, a „burmistrz i elita” (jak ci z Jesieni) nadal przysyłają „listy pełnych świetnych ofert” i wciąż żadnej z nich nie da się użyć, wcielić w tak zwane życie. Sen i sens nadal są sobie tak bliscy dla tego, kto czuje się jak „przesiedlony obywatel świata”.

Wychodzi raz jeszcze Życie na Korei, i dobrze, bo chciałoby się nowego początku. Od czego go zacząć? W kieszeni już nie jedno słowo, ale całe cudze wersy, cała ostatnia zwrotka All that jazz przyjdzie mi z pomocą:

Powinieneś jednakże zacząć od zerwania
pieczęci z księgi widm pospolitych wątków,
żeby zasnuć ich gładkość, rozpisać je na głosy,
naderwać ścięgna sensów. Przynaglaj wszystko,
co zniewolono do trwania. Kochaj,
ale wystawiaj miłość codziennie na próbę
snów mocnych jak piołun i nowej muzyki.

Takie to niby proste.

Przemysław Koniuszy: Czytając Życie na Korei po latach, można na nowo unaocznić sobie wagę głosu Andrzeja Sosnowskiego we współczesnej polskiej poezji. Tym bardziej dzisiaj, gdy mało kto, tak jak on, potrafi w subtelny sposób wypowiadać się o doświadczeniach ekstremalnych, a więc w brutalny sposób weryfikujących tożsamość jednostki. Fakt, że dokonane jest to w bardzo efektowny sposób, nie jest spowodowany wyłącznie sugestywnym obrazowaniem, lecz przede wszystkim sposobem, w jaki Sosnowski gra z systemem językowym, który w tym tomie bardzo bliski jest wmówieniu światu, iż jest on zupełnie czymś innym, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Kluczem do zrozumienia zaprezentowanej tutaj wizji – szczególnie w kontekście doświadczeń dla nas współczesnych – jest termin „idiosynkrazja”. Sosnowski skupia się tutaj na problemie wieloznaczności, nieporozumieniach między ludźmi i przede wszystkim wszelkiego rodzaju konfrontacjach osobliwości ze zwyczajnością, które skutkują u wielu powstaniem paradoksalnego lęku przed otoczeniem. Tym samym, gdybyśmy rzeczywiście żyli „na Korei”, tej poetyckiej rzecz jasna, to nasza egzystencja wciąż „wypadałby z torów” i wpadała w przestrzeń absurdalnie względną, pełną niedomówień i przeinaczeń, dzięki czemu wreszcie fikcja ostatecznie potwierdziłaby realność. Sosnowski po tych kilkunastu latach z jeszcze większą siłą mówi nam o kryzysie podmiotowości, który w jego przekonaniu ma swe źródło w lekceważeniu emocji i zaprzestania dzielenia się nimi. Życie na Korei to także liryczny dowód na to, że nasze życie jest ciągiem niepowiązanych ze sobą fragmentów, które swym przemieszczeniem dowolnie mogą nami manipulować. W ten sposób poeta pokazuje, że w celu rzeczywistego opanowania złożoności tego, co dzieje się wokół nas, musielibyśmy wczuć się w swoisty rytm, jaki współtworzony jest przez każdy ruch w świecie. I w niniejszym tomie to właśnie się dzieje. Rytm tej frazy i kalejdoskopowość obrazów oszałamia artyzmem i naprawdę otwiera oczy na rzeczywistość. Prymat hedonizmu nad życiem duchowym, jaki Życie na Korei demistyfikuje, uzmysławia, że lektura wczesnych wierszy tego poety jest wyjątkową okazją obcowania z niepowtarzalnym rodzajem wrażliwości. Tutaj kluczem do zrozumienia psychiki człowieka i targających nim sprzeczności jest świat w całej swej prozaiczności. Mając w pamięci wszystkie późniejsze dokonania Sosnowskiego i czytając ponownie ten tom, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że autor Życia na Korei właśnie dlatego nie musi naginać praw rzeczywistości do swoich reguł, gdyż to ona sama, pod wpływem jego uważnej obserwacji, pozwala mu wniknąć w samo swe centrum, gdzie kryje się cząstka prawdy o życiu, jego celowości i postrzeganiu.

Dawid Bujno: „Wiersz wychodzi z domu” – wszyscy to znamy; Andrzej Sosnowski stał się już klasykiem. Został nim chyba jakoś po Po tęczy albo po poems… Człowiek zaczyna się jąkąć, kiedy to mówi, bo i trudno w to uwierzyć – gdzieś mniej więcej w tym czasie jego poezja przekroczyła kolejny poziom lirycznego hermetyzmu. To wtedy wiersz Sosnowskiego zgubił się na dobre.

No ale gdzie był ten dom? Na Korei. Stosunkowo bezpieczne i stabilne miejsce oraz – jak wspomina autor – „chwilowy brak trosk i kłopotów osobistych, spokój i względna pewność siebie”. Ale jednocześnie Życie na Korei stanowiło moment inicjalnego zachwiania, pierwszy krok na lodowej krze, który stał się punktem wyjścia dla dalszej podróży. Cała reszta to żelazna konsekwencja. Przymiarka do demontażu wydarzyła się na Korei, a dopiero później nastąpiły niezbyt jasne wczasy, stancje, taksówki i wreszcie piękne katastrofy. Poezja Sosnowskiego jest jednak zdarzeniem całościowym; ten projekt prawdopodobnie nigdy nie zostanie zakończony, ale z całą pewnością ma swój początek.

A poza tym to jest wciąż świetna książka. (Zresztą jedna z ulubionych samego autora, jeśli chodzi o własną twórczość). Dziś czytelnik znajdzie w niej dużo zwyczajnej lekurowej przyjemności. Życie na Korei zawiera przecież kilka nieśmiertelnych przebojów – Latem 1987, Esej o chmurach czy Czym jest poezja. Przeżyjmy to jeszcze raz.

Grzegorz Jędrek:  Korea – albo Solaris II…Niewielka stacja kosmiczna orbituje sobie dookoła planety, na której powierzchni szaleje dzikie, wodne królestwo. Zgromadzeni na niej badacze dawno ulegli fatamorganie i teraz gapią się po prostu przez owalne okna w powierzchnię Korei. Od dawna wiemy, że jest życie na Korei, ale dawno też porzuciliśmy niedorzeczne próby „komunikacji” i „zrozumienia”. Zawiodły struktury, interteksty i interpretacje odczytań przyrządów, biopsje głosu, culture studies. Zawiodły najtęższe, kosmiczne głowy polskiej humanistyki, zawiedli deszyfranci Enigmy. Planeta płynie sobie przez kosmos i może już czas, wgapiając się w jej migotliwą i pełną błyskotek powierzchnię, powołać się na szczęście. Bo prędzej ktoś, kto dawno sobie poszedł, przysiądzie w naszym cieniu, niż my zrozumiemy Życie na Korei.

Gdyby nie Korea, w Polsce nigdy pewnie nie skończyłby się modernizm i nie nastał post. Bez tej gwałtownej inkulturacji nie mielibyśmy szans zrozumieć zasad jazzowej, kontrapunktowej gry poezji, która uwolniła nas raz a dobrze z naddatków sensu. Ja się nie boję mówić, że T. S. Eliot to taki angielski Sosnowski. Czemu miałbym? Są tacy poeci, którzy kończą epoki, są tacy poeci, którzy epoki tworzą. Ale teraz już csiiii…, teraz już milczmy, bo na planecie Korea (która jest ponoć dobrze widoczna gdzieś nad Warszawą) powstaje nowa struktura i nim się zawali, znów odbije jakiś pięknie trafiony refleks życia na Ziemi. Ten najwyraźniej mówi o tym, że nasz świat z miłości dzień w dzień stacza się w przeszłość (cokolwiek to znaczy, czy to musi znaczyć?):

Codziennie świat spada z leukadyjskiej skały,
sformatowane dni idą pod nowy zapis,
pracują głowice, kasują i nagrywają,
czasem piasek ocali strzęp zapisu i poda
dalej jako cytat, lekcję, algorytm,
ściągawkę, kawał, hasło w grze w głuchy telefon –
tak się obraca świat w nierzeczywistość,
sztuka zwycięża.