Jestem takim zajączkiem…

Bohdan Zadura: Andriju, znany jesteś polskim czytelnikom przede wszystkim jako poeta. Przeczytawszy kiedyś Jogging, Henryk Bereza wymógł na mnie, żebym pożyczył mu jakiś twój tomik w oryginale, bo koniecznie chciał zobaczyć, jak twoje wiersze wyglądają w cyrylicy. Nie chcę wprowadzać konfliktu w twoje życie rodzinne, ale Henryk ceni twoją poezję bardziej niż na przykład poezję Jurija Andruchowycza.

Andrij Bondar: To, co powiedział Henryk o mojej poezji, bardzo pochlebia moim ambicjom. Ale widzę też proste wyjaśnienie jego sympatii. Jestem prostszy. Jestem takim zajączkiem, który skacze po powierzchni. Jurij jest jednak poważniejszy, nawiązuje często do różnych kontekstów, w tym historycznych. U mnie w poezji jest takie niepoważne gadu-gadu. Bardzo lubię żywioł ustnego mówienia. I jestem bardziej neurotyczny.

Wkrótce wyjdzie w Polsce twoja druga książka, tym razem prozatorska. Zgodnie z tytułem Historie ważne i nieważne składa się z dwóch części. Zastanawiam się, jakie były kryteria tego podziału. Czyżby to, że te ważne nawiązują do zdarzeń z twojego życia, a nieważne są bardziej wykoncypowane, bardziej literackie?

Tytuły często nie oddają sedna rzeczy. Chociaż powinny coś zasygnalizować czytelnikowi, zawsze są w jakimś sensie atawistyczne. Każda książka musi mieć tytuł, bo taka jest tradycja. Tę mógłbym nazwać zupełnie inaczej. Ale masz rację, kiedy mówisz o tekstach bardziej literackich i tych spod znaku biografii. Jednak te ważne, czyli biograficzne, w jakimś sensie są nieważne, ponieważ moje życie nie jest życiem bohaterskim. W nim nie ma dużo tajemnic, szkieletów w szafie, jak to u nas się mówi. Tak samo nie jestem do końca pewny, czy te “z życia” są do końca biograficzne. Na szczęście pisarz nie musi nikomu przysięgać, że w tekstach niby-biograficznych mówi szczerą prawdę. Więc uważam, że między ważnością nieważności i vice versa tutaj odbywa się jakaś gra.

Widzę ją m.in. w tym, że to te niby nieważne historie książkę zamykają. Jej lektura uświadomiła mi, że mimo wszelkich różnic między nami (kraju, języka i zwłaszcza wieku) bardzo dobrze się w tych prozatorskich miniaturach odnajduję. To jakby książka również o moim dzieciństwie i młodości, które upłynęły – bagatela – trzydzieści lat wcześniej. Paradoksalnie te króciutkie prozy układają się w epicki w gruncie rzeczy fresk.

Znowu wracamy do jakichś quasi-romantycznych pojęć. Po postmodernizmie mówimy o wartości jednostki, próbach całości. Z jednej strony trochę to dziwne i nawet śmieszne. Z drugiej zaś wydaje mi się naturalne, że po stuleciu wykorzenienia staram się jakoś dać sobie radę z przeszłością. Co prawda, nigdy nie wiesz, gdzie przeszłość ocala, a gdzie po prostu dyktuje i niszczy dzień dzisiejszy. Czasami mi się wydaje, że zanurzając się w przeszłość, odrzucam siebie dzisiejszego. Czyli nie mam tak naprawdę nic do powiedzenia. W tym porozumieniu z przeszłością widzę też szansę na to, żeby jej więcej nie pamiętać. A czasem patrzę na to swoje pisanie jako na utopię, którą się uprawia w nadziei, że jednak w każdym człowieku coś jest ciekawego, wartościowego, dobrego.

Powiedz coś o tym, jak te prozy powstawały. Z tego, co wiem, to są jakby z nieprawego łoża.

Tak, te teksty były pisane dla gazety. Co tydzień musiałem napisać coś o czymś. W tematach nie byłem ograniczony, ale każdy tekst musiał mieć około 1800 znaków ze spacjami i… być prawdziwym lub udawać prawdziwy. Było to bardzo intrygujące, ale jak każde pisanie ześlizgiwało się w rutynę. W pewnym momencie te kolumny stały się czymś w rodzaju rytuału, cotygodniowego narkotyku. Więc musiałem uciekać się do różnych chwytów. W tym wymyślać jakieś historie, które z pozoru wyglądały na prawdziwe. Ta książka to swoiste the best z pięciu lat.

Powiedz coś o tym, jak te prozy powstawały. Z tego, co wiem, to są jakby z nieprawego łoża.

Tak, te teksty były pisane dla gazety. Co tydzień musiałem napisać coś o czymś. W tematach nie byłem ograniczony, ale każdy tekst musiał mieć około 1800 znaków ze spacjami i… być prawdziwym lub udawać prawdziwy. Było to bardzo intrygujące, ale jak każde pisanie ześlizgiwało się w rutynę. W pewnym momencie te kolumny stały się czymś w rodzaju rytuału, cotygodniowego narkotyku. Więc musiałem uciekać się do różnych chwytów. W tym wymyślać jakieś historie, które z pozoru wyglądały na prawdziwe. Ta książka to swoiste the best z pięciu lat. Być może jest w tej prozie postmodernistyczna dekonstrukcja, ale nie ma destrukcji. Tak, to są przyjazne ludziom teksty, a historie w nich opowiedziane na tyle się uniwersalizują, że choć dotyczą lat, powiedzmy, 80. czy 90., to brzmią całkiem, całkiem współcześnie.

Być może jest w tej prozie postmodernistyczna dekonstrukcja, ale nie ma destrukcji. Tak, to są przyjazne ludziom teksty, a historie w nich opowiedziane na tyle się uniwersalizują, że choć dotyczą lat, powiedzmy, 80. czy 90., to brzmią całkiem, całkiem współcześnie.

Bardzo się cieszę, że daję czytelnikowi takie złudzenie, iluzję uniwersalności. Pisałem przecież dla prostych, w większości niezbyt dobrze wykształconych ludzi. Wiesz, że często pisarz ukraiński pisze dla swoich kolegów pisarzy. Tutaj miałem do czynienia z czytelnikiem popularnej gazety, który w ogóle nie ma pojęcia o literaturze współczesnej i zwłaszcza ukraińskiej. Gazeta dużo pisała o jakichś skandalach, morderstwach, więc musiałem się jakoś dostosować do wymogów formatu. Czasem żartuję, że jestem pisarzem ukraińskim o największych nakładach, ponieważ moje teksty znalazły się na kilkuset tysiącach reklamówek. Dziwne uczucie, kiedy się widzi swój tekst dosłownie w rękach jakiejś babci, która niesie w reklamówce warzywa lub chleb.

Powiedziałbym, że doszło tu do przemiany tekstu żurnalistycznego w tekst, w moim przynajmniej odczuciu, artystyczny, coś, co w miejscu pierwodruku było swego rodzaju felietonem, stało się opowiadaniem. Czasem dobre rzeczy udają się niejako przy okazji i przypadkiem. Nie chcesz wydać tej książki na Ukrainie?

Najpierw musiałaby wyjść książka mojego kolegi Witalija Żeżery, który pisze dla piątkowego wydania “Gazety po ukraińsku”. Jest prawdziwym geniuszem tego gatunku, poważnym pisarzem od kolumn w popularnej gazecie. Oczywiście jest zupełnie inny i inaczej widzi świat, ma inny poziom empatii, ale to, co nas łączy, to kwestia stosunku do czasu i przeszłości. Też pisze o rzeczach prostych, o wojsku, o swoich rodakach ze wsi, o naturze, ptakach. Jest bardziej wysublimowany i poetycki.

Brakuje mi Twoich nowych wierszy.

Z wierszami zawsze jest ciężko. Już nie wiem, co jest wierszem w dzisiejszym świecie. Piszę zawsze jakieś teksty. Takie malutkie, aforystyczne. Nie ukrywam, że jestem pod wpływem twojej twórczości poetyckiej, zwłaszcza wierszy krótkich, które nazywam “zaduryzmami”.

Twoje plany przekładowe? Nie chcę być okrutny, ale co z antologią polskiej poezji, nad którą pracowałeś?

Antologia niestety wymaga nie tylko woli i chęci tłumacza. Jest problem z wydawnictwem. Ja nie umiem zajmować się logistyką. Wydawnictwo ukraińskie chce, żeby wszystko było zrobione bez niego, a ono wystąpi tylko w roli drukarni. Wyobrażasz sobie, ile czasu i zdrowia odbierze mi załatwienie praw autorskich? Nie chcę, żeby to była akcja charytatywna. Ale mam nadzieję, że kiedyś ten ambitny pomysł zrealizuję. Oczywiście nie sam. W tej chwili przekładam książkę z angielskiego. Przedtem, w ciągu niecałych ośmiu miesięcy, przetłumaczyłem trzy książki z polskiego. Dwie historyczne – o Katyniu i śmierci generała Sikorskiego – oraz Zrób sobie raj Mariusza Szczygła. A propos, uwielbiam tłumaczyć polskich reportażystów. Dla przyjemności i dla pieniędzy.