Mówię do wszystkich

Roman Honet: W wywiadzie udzielonym Kamilowi Zającowi powiedziałaś, że warto spisywać siebie. Niewątpliwie. Potem dodałaś, że piszesz w poszukiwaniu porozumienia. O to chciałem zapytać. Porozumienia ze sobą? Z zewnętrzną obecnością, czyli mówiąc wprost – chodzi o czytelnika? Czy – uwzględniając specyfikę Twojego pisania – z obecnością, odmienną, którą stwierdzasz w sobie? Czy bierzesz pod uwagę, że jeśli miałoby to być porozumienie ze sobą, proces jego poszukiwania może postępować w ten sposób, że umożliwi Ci rozpoznanie własnej świadomości kosztem czytelnika? Mam na myśli sytuację, że Ty zrozumiesz – w pewnym, zapewne nie całościowym wymiarze – siebie, ale wtedy nikt kompletnie nie zrozumie Ciebie.

Julia Szychowiak: Tak, chodzi o czytelnika, o pogłębianie innych i siebie, czyli też relacji wzajemnych umożliwiających komunikację na różnych obszarach.

“pod szyciem skóry jest miąższ słodki / i krew, krew cała ze szkła” – zapisałaś. Z Twoich wierszy można wysnuć założenie, że język natychmiast się krystalizuje, nie trwa w magmie, ale od razu tworzy figury, znaczenia, na ile i czy w ogóle zdolne do wyrażania określonych myśli to osobne pytanie. Czy to nie jest tak, że wskutek tego procesu język zawsze jest zbyt gotowy, że to jego nieustanna zdolność do resublimacji ogranicza możliwość przekazu? Nawiasem mówiąc, w Twoich utworach podobnie dzieje się z ciałem, dlatego pozwoliłem sobie na przywołanie powyższego cytatu.

Trudne pytanie. Nigdy się nad tym nie zastanawiałam. Gdybym stawiała na precyzyjny, jasny przekaz, ograniczałabym wtedy możliwość wyrazu.

Do kogo mówisz wierszach? Do wszystkich? Do wybranych?

Mówię do wszystkich, dopiero potem okazuje się, kto to usłyszy.

Pisanie może być czynnością, powiedzmy, odświętną, nie mam tu na myśli jej wywyższającego charakteru, ale odrębność. Na zasadzie, że poeta ma jakieś tam swoje życie, a w tym życiu swoje zwyczaje, tyle że jednemu z nich poświęca się w szczególny sposób. Ale można też rozumieć i praktykować pisanie jako przyzwyczajenie, jedno z wielu, obok, dajmy na to, sadzenia marchewki albo słuchania muzyki, niektórzy autorzy tak mają, tak im się robi, zwłaszcza z czasem. Jak to wygląda w Twoim przypadku?

To jest niezależne ode mnie. Przychodzi czas, kiedy chcę pisać, i niekiedy piszę przez miesiąc, innym razem kończy się na jednym tekście i nie piszę przez następnych parę miesięcy. Pisanie zależne jest od odczuwania, a ja często nic nie odczuwam. Nie panuję nad samym procesem tworzenia. Zwłaszcza w tej dziedzinie wolę się wyzbyć woli – let it be – pozwalam dziać się.

“Odeszłam na moment i pusto mi po sobie”, “dłubiąc palcem w ścianie, znaczę kontur przyćmionej postaci”, “Czerń wypchnie kształt, nawet cień poruszy”, “Jestem widoczna […] dopóki cień wsparty jest ciałem”, “Człowiek zza szyby to nie ten, z którym / siebie mylisz”. “Pragnę wydostać się, odzwyczaić / od pokrewieństw” – garść cytatów z twojego debiutanckiego tomu. Zastanawiam się, czy ta niecałkowitość postaci, te przemieszczenia, nieobecność w sobie to wyraz tęsknoty za tym, żeby posiadać kontur, jakieś fizykalne oparcie, czy też dążenie do ostatecznego pozbycia się śladów po sobie. Czy ta postać w Twoich wierszach zmierza do integracji, czy do dezintegracji, do być do czy nie być?

Spuścizna kulturowa namysłu nad tym pytaniem sprawia, że czuję się bezradna, “jestem tym zjadana”.

Chciałbym zapytać, skoro piszesz wiersze, z których można wyczytać pewną dysfunkcjonalność języka, gdzie albo kiedy język przestaje Ci służyć. Bo służy Ci, skoro piszesz. Zatem, gdzie, kiedy albo do czego szczególnie nie służy?

Bywają takie okolice w świecie projektowanym w głowie, których za nic nie da się opisać, język jest wtedy kaleki, ułomny, nie ma szans, żeby dotknąć. Język jest dużo bardziej ograniczony, niż nam się wydaje.

W kilku rozmowach wspominałaś o Krystynie Miłobędzkiej, motto w Twoim pierwszym tomie to słowa Miłobędzkiej. Wiem, że to gdybanie, ale może potraktujmy je z przymrużeniem oka. Kim byłaby Julia Szychowiak, gdyby nie Krystyna Miłobędzka? Byłaby?

Nie wiem. Może, właśnie, by nie było, albo byłabym bardzo pogubiona na tym poetyckim szlaku. Gdyby nie było Krystyny Miłobędzkiej raczej byłabym dalej od siebie i nie umiałabym patrzeć na siebie także z jutra. Druga rzecz: jak wiesz, nie da się człowieka wyrwać z jego czasu, każdy ma poprzedników i odnajduje sobie tego, który jest blisko jego myślenia. Na całe szczęście Krystyna Miłobędzka jest.

Poeci “brulionu” byli przeciwni związkom literatury z polityką, wiersz jako komentarz do zjawisk społecznych też był im obcy, chyba że w ironicznym wydaniu. Ta postawa zasadniczo przyjęła się i funkcjonuje do dzisiaj, ale pojawiają się głosy diametralnie odmienne. Zaangażowane. Zwłaszcza głosy autorów młodych, dla których rok 1989 to historia. Są to głosy często gniewne, nie bez podstaw wymierzone przeciw porządkowi, który dla poprzedniej formacji był w pewnym sensie celem dążeń. Zauważasz jakieś nowe tendencje we współczesnej liryce, zwłaszcza tej tworzonej przez poetów debiutujących w podobnym czasie, co Ty?

No, owszem. Myślę, że przede wszystkim brak dyscypliny, absolutna dowolność. “wolność to będzie ten balkon rozcięty winoroślą”, właśnie tak to widzę, nieskromnie cytując siebie.

A gdybym zapytał: poezja – co Cię do niej przywiodło? I jeszcze: jak to było? Drugi tom, debiut, arkusz, to wiadomo, a przedtem? Co było przedtem?

Błoto i beton. Lekcje dystansu do siebie i świata, z których niejednokrotnie przyszło mi zwiać. Nie będę mówić o doskonaleniu warsztatu etc., bo mi na rzemiośle nigdy nie zależało, nie o sprawną rękę chodzi mi w poezji. Na pewno dążyłam do odnalezienia własnego języka, następnie do odnalezienia się w tym języku. O tym, co było w czasie pomiędzy można przeczytać. Co będzie potem? Strach żyć, ale nikt nie mówił, że ma być idyllicznie.

Na zakończenie nie podaruję Ci dyżurnego pytania: debiuty mijającej dekady w Twojej lekturze: świetne, kiepskie, niedocenione, przereklamowane? Może być w dowolnej konfiguracji, dajmy na to, niedocenione, ale bliskie, albo znakomite, ale odległe?

Napiszę tylko o tych debiutach, które uważam za świetne: Szczepan Kopyt, Robert Król, Sławek Elsner, Piotr Janicki, Konrad Góra, Adam Pluszka, Dominik Bielicki. Przed debiutem: Przemek Łośko.

Dziękuję za rozmowę.

Dziękuję.