Nasłuch nr 7: Zbij bąka dla kultury

Macie cza­sem tak, że nasłu­chu­je­cie i zamiast wia­do­mo­ści, dosta­je­cie zapa­le­nia ucha? To nie­ste­ty czę­sta przy­pa­dłość nur­ków kul­tu­ry, wręcz cho­ro­ba zawo­do­wa. Woda przez ucho wle­wa się do gło­wy i odci­na wszel­kie bodź­ce zewnętrz­ne, mózg muli, wibru­je, brzę­czy. Zmie­nia się w lite­rac­kie­go trzmie­la, gło­śne­go i syte­go lataw­ca prze­peł­nio­ne­go infor­ma­cja­mi. Prze­sta­je dopie­ro, kie­dy kry­tyk zbi­ja bąki. Usiądź. Cza­sem dobrze posie­dzieć w ciszy.

Ale nie za dłu­go, więc pędzę do was z tek­stem Rafa­ła Kasprzy­ka w „Kul­tu­rze enter”, któ­ry zagrał z Boh­da­nem Zadu­rą w inter­pre­ta­cyj­ne­go ping-pon­ga. Punkt za punkt, star­cie zda­je się wyrów­na­ne, ale szyb­ko oka­zu­je się, że: „Tak oto z kre­te­sem prze­gry­wam cały set. Ina­czej być nie mogło. I nawet nie jestem z tego powo­du roz­cza­ro­wa­ny, czy smut­ny. Prze­cież prze­grać z nie­kwe­stio­no­wa­nym mistrzem to żaden wstyd”. Bo oka­zu­je się, że „wła­śnie na tym meta­fi­zycz­nym polu świa­do­mo­ści śmier­ci i odcho­dze­nia ma miej­sce naj­waż­niej­sza roz­gryw­ka, gdzie do sto­łu sta­ją dwaj odwiecz­ni prze­ciw­ni­cy – życie i śmierć”.

Ze śmier­cią w Wier­szach ostat­nich mie­rzył się też Tade­usza Róże­wicz, ale jak się zda­je w zupeł­nie inny, wręcz trick­ster­ski spo­sób. O nie­zwy­kłej pro­wo­ka­cji sta­re­go poety, któ­ry zde­cy­do­wał się zbu­rzyć swój pomnik i wypi­sać z lite­ra­tu­ry, z eru­dy­cją opo­wia­da Rado­sław Roma­niuk w jego „Peł­ni lite­ra­tu­ry. Noc­nym pod­ka­ście lite­rac­kim”. Jak Róże­wicz chciał znik­nąć z lite­ra­tu­ry? Pod­po­wia­da nam San­dra Wiśniew­ska ze Sztu­ka­te­ra „Wier­sze […] momen­ta­mi wul­gar­ne, cza­sa­mi zabaw­ne, a inne smut­ne i okrut­ne”.

Okrut­na bez wzglę­du na czas i miej­sce pozo­sta­je woj­na. Nie ma tu prze­strze­ni do żar­tów, oprócz tych, opo­wia­da­nych we wspól­nym woj­sko­wym wychod­ku. Choć tych chy­ba też nie chcie­li­by­śmy sły­szeć. Ale do opo­wia­da­nia nawet naj­słab­szych żar­tów potrzeb­ny jest język. O tym jak Skryp­nykówka Ser­hi­ja Żada­na jest koniecz­no­ścią poety-żoł­nie­rza, wal­ką o język, któ­ry ratu­je życie, opo­wia­da Rado­sław Roma­niuk. Jak pisze Booklips.pl: „Książ­ka Żada­na to oświad­czy­ny języ­ko­wi – hołd skła­da­ny jego zdol­no­ści do opo­ru, umie­jęt­no­ści pod­no­sze­nia nas z mro­ku i wypro­wa­dza­nia z mil­cze­nia”.

Cof­nij­my się o sto lat. Albo ina­czej. Daj­my się porwać sto lat wstecz Ray­mon­do­wi Quene­au, któ­ry pod­czas II woj­ny świa­to­wej publi­ku­je Sro­gą zimę, opo­wieść o zamar­z­nię­tym świe­cie pierw­szej woj­ny. Obraz spo­łecz­ny z wąt­kiem roman­so­wym spor­tre­to­wa­nym przede wszyst­kim przez język. Mar­cin Pio­trow­ski w pod­ca­ście „Lite­ra­tu­ra ze środ­ka Euro­py” przy­po­mi­na Biu­ro­wą pre­mie­rę sprzed kil­ku lat.

Po wyciecz­ce w prze­szłość pora wró­cić do teraź­niej­szo­ści, któ­ra, cóż, mogła­by być bar­dziej świe­tli­sta. Mag­da Miko­łaj­czuk i Alek Hudzik w radio­wej „Jedyn­ce” pole­ca­ją tom Macie­ja Wnu­ka i doce­nia­ją mister­nie utka­ną sieć opo­wia­dań skła­da­ją­cych się na „efekt moty­la” zagnież­dżo­ne­go w glo­bal­nej wio­sce. Czy wie­dzie­li­ście, jak palić papie­ro­sy, tak, by dło­nie nie śmier­dzia­ły? Zaopa­trz­cie się w ręka­wicz­ki latek­so­we.

Na marzec życzę, by bez­piecz­nie wyle­cia­ły ze schro­nie­nia psz­czo­ły i bąki. Zbij­my z nimi piąt­ki i spi­jaj­my miód z przed-kwiet­nio­wych lek­tur. Smacz­ne­go.

Czy­tel­ni­cze owo­ce moż­na prze­sy­łać na adres: jjakubik@biuroliterackie.pl

Zmia­na cza­su, Boh­dan Zadu­ra:

Rafał Kasprzyk, „Kto Ty jesteś? Polak sta­ry!”, Kul­tu­ra enter: https://kulturaenter.pl/article/kto-ty-jestes/

Wier­sze ostat­nie, Tade­usz Róże­wicz:

San­dra Wiśniew­ska, Sztu­ka­ter: https://sztukater.pl/ksiazki/wiersze-ostatnie.html

Rado­sław Roma­niuk, Peł­nia lite­ra­tu­ry. Noc­ny pod­cast lite­rac­ki: https://youtu.be/fKyrvMKYchM

Skryp­nykówka, Ser­hij Żadan:

Booklips.pl, naj­cie­kaw­sze pre­mie­ry tygo­dnia: https://booklips.pl/premiery-i-zapowiedzi/20–26-stycznia-2025-najciekawsze-premiery-tygodnia-poleca-booklips-pl/

Rado­sław Roma­niuk, Peł­nia lite­ra­tu­ry. Noc­ny pod­cast lite­rac­ki: https://www.youtube.com/watch?v=PlvFUbPTYWk

Sro­ga zima, Ray­mond Quene­au:

 Mar­cin Pio­trow­ski, Lite­ra­tu­ra ze środ­ka Euro­py: https://youtu.be/BDS2pIpdyuE?si=7K4gQomGv_wzHKnE

Miej­sca odle­głe, Maciej Wnuk:

Mag­da Miko­łaj­czuk, Alek Hudzik, „Klub książ­ki”: https://jedynka.polskieradio.pl/artykul/3471647,Santiago-Roncagliolo-i-jego-proza-To-jeden-z-najwybitniejszych-pisarzy-z-Ameryki-Południowej

Biblio­te­ka m.st. War­sza­wy, Oddział Nowo­ści Wydaw­ni­czych, „Naj­lep­sze książ­ki z Prze­glą­du Nowo­ści Wydaw­ni­czych 2/2025”