Zaangażowanie przy okazji

Grze­gorz Jan­ko­wicz: Pod­czas tego­rocz­ne­go Trans­Por­tu Lite­rac­kie­go będzie­my mie­li przy­jem­ność poroz­ma­wiać o Two­jej książ­ce. Zamie­rzam zapy­tać Cię o to, co wyła­nia się z Two­jej opo­wie­ści, któ­ra będzie dla mnie oku­la­ra­mi, poprzez któ­re wspól­nie spoj­rzy­my na ota­cza­ją­cą nas rze­czy­wi­stość. Zasta­na­wia­łem się, jaki temat mógł­by połą­czyć Cie­bie i wszyst­kie autor­ki i auto­rów z „Nowe­go euro­pej­skie­go kano­nu lite­rac­kie­go”, sta­jąc się dla nas wszyst­kich natu­ral­nym punk­tem odnie­sie­nia. Dosze­dłem do wnio­sku, że jest nim zja­wi­sko wspól­no­ty. Zwłasz­cza dziś, w obli­czu tej okrop­nej woj­ny, któ­ra toczy się w Ukra­inie, temat wspól­no­ty wyda­je się wyjąt­ko­wo waż­ny. Soli­dar­ność z Ukra­iną oraz zaan­ga­żo­wa­nie w pomoc przy­cho­dzi więk­szo­ści z nas odru­cho­wo. Jest odpo­wie­dzią na krzyw­dę. Czu­je­my więź z ofia­ra­mi, chce­my im pomóc i wraz z nimi ode­przeć agre­so­rów. Słusz­nie iden­ty­fi­ku­je­my te wszyst­kie reak­cje jako impul­sy skła­nia­ją­ce nas do łącze­nia się w mię­dzy­na­ro­do­wą wspól­no­tę wspar­cia.

Jed­nak gdy zaczy­na­my się zasta­na­wiać nad natu­rą wspól­no­ty, docho­dzi­my do wnio­sku (a przy­naj­mniej ja dosze­dłem do takiej kon­klu­zji), że w jej defi­ni­cji nie ma nic oczy­wi­ste­go. Wło­ski filo­zof Rober­to Espo­si­to, któ­ry zaj­mu­je się tym zagad­nie­niem od wie­lu lat, wska­zu­je na bar­dzo cie­ka­wą ety­mo­lo­gię łaciń­skie­go com­mu­ni­tas. Rdze­niem tego sło­wa jest rze­czow­nik munus, któ­ry ozna­cza „obo­wią­zek” oraz „odpo­wie­dzial­ność”, a tak­że „dar”, ale taki, któ­ry jed­nost­ka musi ofia­ro­wać swo­jej wspól­no­cie. Te ety­mo­lo­gicz­ne roz­wa­ża­nia dopro­wa­dzi­ły Espo­si­tę do wnio­sku, że wspól­no­to­wa więź zawsze jest etycz­nym zobo­wią­za­niem, z któ­re­go nie może­my zre­zy­gno­wać. Albo ina­czej: może­my z nie­go zre­zy­gno­wać, ale za okre­ślo­ną cenę, któ­rą naj­czę­ściej jest ana­te­ma. Czy nie jest jed­nak tak, że ety­ka to jedy­nie maska dla wspól­no­ty, któ­rej głów­ny cel zawsze ma cha­rak­ter poli­tycz­ny? Prze­cież obser­wu­je­my wokół nie­ustan­ne wal­ki róż­nych grup i stron­nictw. Nie­któ­rzy mówią nawet o woj­nie nowo­cze­snych ple­mion, któ­re chcą zdo­być prze­wa­gę – poli­tycz­ną, kul­tu­ro­wą czy eko­no­micz­ną – kosz­tem innych.

Nie chcę roz­strzy­gać powyż­szych kwe­stii. Moje pyta­nie brzmi nastę­pu­ją­co: Czy lite­ra­tu­ra powin­na się dziś opo­wia­dać za wspól­no­tą, czy prze­ciw­ko niej? Będę wdzięcz­ny, jeśli zechcesz podzie­lić się ze mną swo­imi reflek­sja­mi.

Maja Urban: Muszę się tu zgo­dzić z moimi poprzed­ni­ka­mi, któ­rzy tak­że odpo­wia­da­li na to pyta­nie. Nigdy nie two­rzę ani „dla”, ani „prze­ciw”, kate­go­ria „zaan­ga­żo­wa­nia” leży w moim rozu­mie­niu bar­dziej po stro­nie czy­tel­ni­ka niż auto­ra. Choć może to zabrzmieć try­wial­nie, poezja to dla mnie głów­nie kwe­stia doświad­cze­nia, emo­cji i uczuć. Po pro­stu. To nie zna­czy wca­le, że spra­wy spo­łecz­ne nie są dla mnie waż­ne. Pra­cu­ję w Cen­trum Auty­zmu, gdzie na co dzień spo­ty­kam się z wie­lo­ma napraw­dę poważ­ny­mi pro­ble­ma­mi wła­śnie z tego spo­łecz­ne­go pozio­mu. Ale czy bez­po­śred­nio wpły­wa to na moje pisa­nie? Pew­nie tak, w takim sen­sie, że to tak­że pra­ca z języ­kiem (pra­cu­ję z dzieć­mi nie­my­mi albo pra­wie nie­my­mi), ale nie chcę myśleć o lite­ra­tu­rze w kate­go­rii „wier­szy na sztan­da­ry”. Czę­sto przy­pi­su­je mi się wspo­mnia­ne już zaan­ga­żo­wa­nie spo­łecz­ne ze wzglę­du na fakt pisa­nia o sobie wymien­nie w rodza­ju męskim i żeń­skim, choć­by w Sta­tui wol­no­ści. Albo brak tego zaan­ga­żo­wa­nia, kie­dy posłu­gu­ję się ter­mi­nem iron­man zamian iron­wo­man. Tyl­ko że dla mnie żad­na z tych kwe­stii nie jest spra­wą spo­łecz­ną. Rodzaj jest dla mnie kwe­stią gra­ma­tycz­ną, więc jeśli już mowa o jakimś zaan­ga­żo­wa­niu, to było­by to „zaan­ga­żo­wa­nie przy oka­zji”. Jeśli moje pisa­nie mia­ło­by być „prze­ciw” cze­muś, to pew­nie była­by to moda. Nie sto­su­ję wymien­nie rodza­ju męskie­go i żeń­skie­go w wier­szu na znak lan­so­wa­nej dzi­siaj popraw­no­ści poli­tycz­nej! Robię to ze wzglę­du na brzmie­nie wier­sza. Cza­sem pew­nie jest w tym doza pro­wo­ka­cji, bo w moim rozu­mie­niu wszel­ki rodzaj popraw­no­ści – w tym tak­że tej poli­tycz­nej – jest po pro­stu znie­wa­la­ją­cy. Dla mnie wol­ność zawsze jest celem. Jeśli są czy­tel­ni­cy, któ­rzy znaj­dą w moich wier­szach dekon­spi­ra­cję jakichś znie­wa­la­ją­cych kon­wen­cji, zoba­czą ten „zaan­ga­żo­wa­ny” ele­ment – świet­nie – choć będzie to bar­dziej zasłu­ga czy­tel­ni­ków niż moja.