Dożynki: podsumowanie

Krytycy niechętnie zabierali głos w ankiecie dotyczącej najważniejszych wydarzeń literackich ubiegłego roku. Powody – przynajmniej te wymienione – były przewidywalne. Po pierwsze brak odpowiedniego dystansu wobec zjawisk wydawniczych i instytucjonalnych, co przekłada się zazwyczaj na pochopne oceny, których dany krytyk nie chce firmować swoim nazwiskiem. Po drugie zbyt duża ilość publikacji i zdarzeń, które z nieodległej przecież perspektywy czasowej niemal całkowicie tracą wyrazistość, a nierzadko po prostu zacierają się w pamięci. I wreszcie po trzecie: ogólna niechęć do podsumowań literackich, które zmuszają do posługiwania się specyficznym dyskursem krytycznym.

Ankieta dotyczyła czterech zagadnień: 1) najważniejszych książek; 2) istotnych imprez literackich; 3) nagród poetyckich; 4) istotnych wypowiedzi krytycznych (książki, dyskusje, szkice).

Z tych kilku tekstów, dyskusji i wielu rozmów, jakie toczyły się równolegle do publikowanych na łamach Przystani materiałów, wyłania się dosyć spójny obraz. Jeśli chodzi o nowe książki poetyckie, to nie ma prawie żadnych zaskakujących wskazań. Lista najważniejszych książek zeszłego roku jest niemal dokładnym powtórzeniem wyników Biurowej ankiety z grudnia 2008. Na uwagę zasługują kilkakroć powtarzane pochwały pod adresem debiutanta Konrada Góry, którego tom Requiem dla Saddama Husajna i inne wiersze dla ubogich duchem wywołał spore zamieszanie. Karol Maliszewski napisał o autorze, że “zawstydza nas (…) nieobliczalnością, pasją, rozmachem, wiarą w jedyną prawdę, jaka nam została na tym świecie; prawdę dziecięcego buntu”. Z nieobliczalnością, pasją i rozmachem chętnie bym się zgodził, natomiast z dziecięctwem Góry bym nie przesadzał, albowiem jego książka jest niezwykle konsekwentnym, przemyślanym i miejscami zadziwiająco skutecznym atakiem na zachowawcze pozycje poetyckie, społeczne i polityczne.

Jeśli chodzi o ubiegłoroczne imprezy literackie, to zaskakuje (i powinno dać do myślenia Ministerstwu Kultury) niemal całkowite pominięcie imprez związanych z Rokiem Herberta. Spośród 23 krytyków, którzy oddali oficjalne i nieoficjalne głosy w ankiecie, tylko jedna osoba wymieniła jubileusz autora Pana Cogito. Czy chodzi o nikły potencjał samej twórczości, która – także za sprawą tego cyklu pomnikowych imprez – odchodzi do archiwum, czy też o złe wykorzystanie tego potencjału? Ocenę pozostawiam czytelnikom Przystani.

Co do nagród, to zdaje się, że uczestnicy polskiego życia literackiego dopiero przyzwyczajają się do ich obecności. Znacznie więcej miejsca poświęcają samym nagrodom, ich politycznym i ideologicznym kontekstom, instytucjom przyznającym, motywacjom jurorów… aniżeli nagrodzonym autorom i książkom. Bez wątpienia docenieni mogli się czuć Andrzej Sosnowski (Po tęczy), Adam Wiedemann (Pensum) i debiutująca (dwakroć nagradzana) Julia Szychowiak.

Niewiele wypowiedzi dotyczyło krytyki literackiej i dyskusji o poezji. Zdecydowane wskazanie (z kilku wypowiedzi) padło na książkę Piotra Śliwińskiego Świat na brudno – zbiór szkiców o wchodzeniu współczesnej poezji polskiej w rzeczywistość (także rzeczywistość polityczną i upolitycznioną), o jej mocowaniu się z nieprzejrzystością świata i coraz silniejszą siłą odśrodkową, która zmienia pozycję wiersza w obrębie kultury. Książka Śliwińskiego ze wszech miar zasługuje na wyróżnienie! Warto wszelako zauważyć, że jest to publikacja z 2007 roku. Z rzeczy ubiegłorocznych trzeba wymienić Wolę odróżnienia. O poezji modernistycznej Anny Kałuży, dwa tomy zbiorowe wydane przez poznańskie WBPiCAK, poświęcone Krystynie Miłobędzkiej i Ryszardowi Krynickiemu i znakomitą książkę Jerzego Jarniewicza Od pieśni do skowytu o poezji amerykańskiej, którą można czytać z nieustającym odniesieniem do poezji polskiej.

Jak napisał Bradbury po udzieleniu wyczerpującej relacji w podobnej ankiecie: “Niech nikt mnie nie budzi przez następny rok. Może przegapię coś ważnego!”