Ciemność tożsamości

Duchy dni to wspo­mnie­nia, przy­po­mnie­nia, obra­zy z dzie­ciń­stwa i wcze­snej mło­do­ści, któ­ra jest wyra­zi­sta, eks­ta­tycz­na, okrut­na i nie­śmier­tel­na. Ale wspo­mi­nać może prze­cież każ­dy. Dariusz Suska w nowym tomie – po sied­miu latach prze­rwy – poka­zu­je tak­że groź­ny powab daw­ne­go świa­ta, nie­ogra­ni­czo­ne­go, nie­ob­ję­te­go, kie­dy nie myśli się, że przy­szłość w ogó­le ist­nie­je. Że czas może być kie­dyś „cudow­niej­szy” niż teraz. Bo tam­ten nie był jed­nak pod­da­ny kon­tro­li reflek­sji.

Kim wte­dy i kim teraz jest „ja” w wier­szach tego poety? Zawsze „nie ja”, cią­gle kimś innym. Cza­sem więc sta­wia sobie dziw­ne zada­nia dla pamię­ci, jak to z wier­sza „Duża prze­rwa”: „Pod­je­chać pod pod­sta­wów­kę godzi­nę przed świtem/ chcieć żywych zoba­czyć wszyst­kich zmar­łych chłopców,/ któ­ry­mi byłem wcze­śniej”.

Suska to poeta zra­nio­ny cza­sem i jego prze­mia­ną, szcze­gól­nie czu­ły – jak Jaro­sław Miko­ła­jew­ski – na naszą śmier­tel­ność, ran­li­wość, cie­le­sność, dozna­nie życia, któ­re prze­mie­nio­ne sło­wem zna­czy już coś inne­go niż „wte­dy” i niż „teraz”. Pięk­nie i obse­syj­nie zafa­scy­no­wa­ny naszym tu byto­wa­niem, zda­rze­nio­wo­ścią nie­trwa­łą, incy­den­tal­no­ścią ist­nie­nia, któ­rej codzien­ną daw­ną pro­zę prze­kształ­ca w nowe, tajem­ni­cze sen­sy. Jest w tych wier­szach nastrój jak z Tra­kla, Cela­na i innych ciem­nych poetów, dla któ­rych ini­cja­cja, zada­wa­nie sobie i innym cier­pie­nia, zaba­wy w śmierć, wia­ra w duchy i w śnie­nie snów to spo­so­by na oso­bli­wą, bo nie­ja­sną, samo­wie­dzę.

Co zatem jest, jeśli, „ja” cią­gle bywa nie­pew­ne, a prze­ży­te zda­rze­nia bli­skie real­no­ści snu? Suska – wprost i nie wprost (choć­by w wier­szu Anat­ta) – odsy­ła nas do nauk bud­dy­zmu, o któ­rym ency­klo­pe­die mówią: „Kto­kol­wiek nie zro­zu­miał tej bez­oso­bo­wo­ści wszel­kie­go ist­nie­nia i kto nie poj­mu­je, że w rze­czy­wi­sto­ści ist­nie­je jedy­nie ten wciąż samo­kon­su­mu­ją­cy się pro­ces powsta­wa­nia i prze­mi­ja­nia zja­wisk cia­ła i umy­słu oraz że nie ist­nie­je żad­na oddziel­na jaźń w tym lub poza tym pro­ce­sem, ten nie jest w sta­nie we wła­ści­wym kon­tek­ście pojąć bud­dy­zmu”. Kro­czy­my zatem ścież­ką oświe­ce­nia – ist­nie­je jedy­ne cier­pie­nie, lecz nie moż­na odna­leźć cier­pią­ce­go, dzia­ła­nia dzie­ją się, ale nie ma czy­nią­cych je, ist­nie­je ścież­ka, a nie spo­sób dostrzec na niej podró­żu­ją­ce­go.

Szó­sta książ­ka poetyc­ka Dariu­sza Suski (pią­ta w kolej­no­ści – w 2008 r. – był wybór z wcze­śniej­sze­go dorob­ku: Czy­sta zie­mia. 1998–2008) przy­no­si wier­sze bli­skie ciem­nej odmia­nie sym­bo­li­zmu, dobrze zryt­mi­zo­wa­ne liry­ki utka­ne z „gwał­tow­nych” obra­zów i nie do koń­ca zro­zu­mia­łych „nar­ra­cji”, wier­szy budo­wa­nych według tyl­ko przez poetę zna­nych bio­gra­ficz­nych aneg­dot. Daw­ne dziec­ko w czter­dzie­sto­lat­ku jest już „sta­re”, ale widzi nowe uobec­nie­nia w swo­ich małych dzie­ciach, w ich nowych sło­wach, neo­lo­gi­zmach zdzi­wie­nia świa­tem, w ich bez­re­flek­syj­nej, odważ­nej ener­gii.

Potwier­dza się i w tym tomie roz­po­zna­nie Agniesz­ki Wol­ny-Ham­ka­ło, któ­ra po lek­tu­rze Czy­stej zie­mi napi­sa­ła: „To wier­sze – to fil­my, tak suge­styw­ne, że wyświe­tla­ją się pod powie­ka­mi obra­zy chło­pię­cej mito­lo­gii”. Wier­sze Suski dzie­ją się w „przej­ściu” , gdy cza­sem obec­ność śmier­ci nie wyda­je się tak doj­mu­ją­ca: „niech tu jej nie będzie, w czy­stym cichym wier­szu”, ale za chwi­lę jest – przy­po­mnie­niem dra­ma­tycz­ne­go momen­tu czy­jejś wal­ki o życie, czy­jejś krzyw­dy, przy­po­mi­na­niem swo­jej miło­ści, któ­ra nie­sie sens. I zaraz znów „płacz dni nad dniem”, a potem myśl – z tych jaśniej­szych – że się jest i żyło, i two­rzy­ło chwi­lo­wą, przy­pad­ko­wą kom­po­zy­cję z dro­bin, wła­snych i świa­ta, z opa­da­ją­cych kwia­tów aka­cji i wzno­szą­cych się psz­czół, z ryb, któ­re „pła­wi­ły się” bez celu, bez namy­słu i żalu, że prze­mi­ną.

Jedy­nie dla­te­go, że „dłu­go było jasno”. Że było się samym patrze­niem, uważ­nym okiem poje­dyn­czej pamię­ci.