Miljenko Jergović albo jak opowiadać o Bośni, by nikt nie pomyślał, że wszyscy tam oszaleli

Opo­wia­da­nie Dru­gi poca­łu­nek Gity Danon otwie­ra z pozo­ru zwy­czaj­ne, krót­kie zda­nie. „Opo­wiem ci o Lota­rze” – tych kil­ka słów zachę­ca do lek­tu­ry cało­ści opu­bli­ko­wa­ne­go wła­śnie zbio­ru Mil­jen­ka Jer­go­vi­cia. „Opo­wiem ci o Lota­rze” – „mówi” nar­ra­tor i już od pierw­sze­go zda­nia zaczy­na­my „słu­chać”. „Opo­wiem ci o Lota­rze z powo­du kobie­ty, któ­ra go kocha­ła” – doda­je chwi­lę póź­niej. Histo­rię odzna­cza­ją­ce­go się nad­ludz­ką siłą i nie­zwy­kłą cier­pli­wo­ścią Lota­ra roz­po­czy­na w Sara­je­wie, koń­czy w Madry­cie. Zdra­dza nam, że los boha­te­ra deter­mi­nu­ją geny i uczu­cie, jakim obda­rzył pięk­ną Gitę, że począ­tek i koniec jego życia sym­bo­licz­nie wyry­so­wu­ją dwie woj­ny. Sta­ran­nie wyse­lek­cjo­no­wa­ne wyda­rze­nia spla­ta­ją się tu z miło­ścią i deter­mi­na­cją, spla­ta­ją się bądź też są ich kon­se­kwen­cją.

We wszyst­kich tek­stach tego zbio­ru ton w rela­cji z odbior­cą nada­je wytraw­ny opo­wia­dacz. Nie­sły­cha­ną uważ­ność dostrze­że­my mię­dzy inny­mi w odpo­wied­nim daw­ko­wa­niu słów i wyda­rzeń. Czytelnika/słuchacza w każ­dym opo­wia­da­niu wta­jem­ni­cza się w histo­rię jed­nej posta­ci, jed­nej rodzi­ny lub jed­ne­go miej­sca. Nicze­go tu nie ma w nad­mia­rze. Są tyl­ko pie­czo­ło­wi­cie wyse­lek­cjo­no­wa­ne infor­ma­cje nie­zbęd­ne do zro­zu­mie­nia decy­zji, moty­wa­cji i emo­cji. Szcze­gól­nie istot­ne wyda­je się być zro­zu­mie­nie tych ostat­nich – ogrom emo­cji mógł­by przy­tło­czyć, gdy­by nie wyczu­cie wspo­mnia­ne­go opo­wia­da­cza. Zazna­jo­mio­nych z twór­czo­ścią Jer­go­vi­cia nie zdzi­wi brak szczę­śli­wych zakoń­czeń, nie zasko­czą nie­for­tun­ne wypad­ki, cho­ro­by, klą­twy czy nagłe śmier­ci, któ­re wszyst­ko kom­pli­ku­ją, cza­sem cał­kiem niwe­czą. Los zwy­kle nie jest przy­chyl­ny wykre­owa­nym przez auto­ra posta­ciom, czę­sto pła­cą wyso­ką cenę za wier­ność swo­im uczu­ciom, prze­ko­na­niom lub rodzin­nej tra­dy­cji.

Już pierw­szy tekst ze zbio­ru Jer­go­vi­cia wpro­wa­dza nas w mister­nie utka­ną struk­tu­rę nar­ra­cyj­ną krót­kich fabuł, w któ­rych, bez wyjąt­ków, cele­bro­wa­ny jest tak­że sam akt opo­wia­da­nia. „Wsłu­chu­je­my się” w histo­rie bar­dzo odle­głe i w te cał­kiem nie­daw­ne, śle­dzi­my zarów­no wąt­ki splą­ta­ne z woj­ną, jak i reali­zo­wa­ne w cza­sie poko­ju. Razem ze sku­pio­nym na losach nie­ba­nal­nych posta­ci nar­ra­to­rem prze­no­si­my się do Sara­je­wa, Frank­fur­tu, Zagrze­bia, Tel-Awi­wu, Łodzi czy Johan­nes­bur­ga. Przy­glą­da­my się pasjo­nu­ją­cej ukła­dan­ce moty­wów nawią­zu­ją­cych do wie­lo­kul­tu­ro­wej i wie­lo­wy­zna­nio­wej ojczy­zny auto­ra. Zapo­zna­je­my się z sze­re­giem nie­zwy­kle przej­mu­ją­cych por­tre­tów, z któ­rych każ­dy przy­bli­ża nas o krok do zro­zu­mie­nia tajem­ni­cy bośniac­kie­go ima­gi­na­rium. Nie­za­leż­nie bowiem od cza­su i miej­sca akcji gra­ni­ce opo­wie­ści nie­zmien­nie wyzna­cza­ją: wyjąt­ko­wy zasób wyobra­żeń oraz typo­wa dla sło­wiań­skie­go połu­dnia wraż­li­wość.

Dru­gi poca­łu­nek Gity Danon to autor­ski wybór dwu­dzie­stu czte­rech opo­wia­dań powsta­łych w latach 1994–2007, któ­ry dosko­na­le ilu­stru­je spój­ną i kon­se­kwent­ną poety­kę Mil­jen­ka Jer­go­vi­cia. Nie­zmier­nie cie­szy fakt, że opo­wia­da­nia są w koń­cu dostęp­ne dla pol­skie­go czy­tel­ni­ka. Nie mam bowiem żad­nych wąt­pli­wo­ści, że w tym wła­śnie gatun­ku Jer­go­vić naj­peł­niej pre­zen­tu­je swój talent lite­rac­ki. Z praw­dzi­wą wir­tu­oze­rią łączy w opo­wia­da­niu prze­szłość i teraź­niej­szość, fik­cję i histo­rię, powa­gę i swa­dę, pięk­nie nie­re­al­ne i bole­śnie rze­czy­wi­ste. W małej for­mie umie­jęt­nie zamy­ka wiel­kie emo­cje. Przy­jem­ność lek­tu­ry pol­skie­go wyda­nia gwa­ran­tu­je spraw­nie pro­wa­dzo­na nar­ra­cja, będą­ca dowo­dem eru­dy­cji i elo­kwen­cji zarów­no auto­ra, jak i tłu­ma­cza.