Literatura jest dla mnie czysto egoistycznym działaniem

Grzegorz Jankowicz: Podczas tegorocznego TransPortu Literackiego będziemy mieli przyjemność porozmawiać o Twojej książce. Zamierzam zapytać Cię o to, co wyłania się z Twojej opowieści, która będzie dla mnie okularami, poprzez które wspólnie spojrzymy na otaczającą nas rzeczywistość. Zastanawiałem się, jaki temat mógłby połączyć Ciebie i wszystkie autorki i autorów z „Nowego europejskiego kanonu literackiego”, stając się dla nas wszystkich naturalnym punktem odniesienia. Doszedłem do wniosku, że jest nim zjawisko wspólnoty. Zwłaszcza dziś, w obliczu tej okropnej wojny, która toczy się w Ukrainie, temat wspólnoty wydaje się wyjątkowo ważny. Solidarność z Ukrainą oraz zaangażowanie w pomoc przychodzi większości z nas odruchowo. Jest odpowiedzią na krzywdę. Czujemy więź z ofiarami, chcemy im pomóc i wraz z nimi odeprzeć agresorów. Słusznie identyfikujemy te wszystkie reakcje jako impulsy skłaniające nas do łączenia się w międzynarodową wspólnotę wsparcia.

Jednak gdy zaczynamy się zastanawiać nad naturą wspólnoty, dochodzimy do wniosku (a przynajmniej ja doszedłem do takiej konkluzji), że w jej definicji nie ma nic oczywistego. Włoski filozof Roberto Esposito, który zajmuje się tym zagadnieniem od wielu lat, wskazuje na bardzo ciekawą etymologię łacińskiego communitas. Rdzeniem tego słowa jest rzeczownik munus, który oznacza „obowiązek” oraz „odpowiedzialność”, a także „dar”, ale taki, który jednostka musi ofiarować swojej wspólnocie. Te etymologiczne rozważania doprowadziły Espositę do wniosku, że wspólnotowa więź zawsze jest etycznym zobowiązaniem, z którego nie możemy zrezygnować. Albo inaczej: możemy z niego zrezygnować, ale za określoną cenę, którą najczęściej jest anatema. Czy nie jest jednak tak, że etyka to jedynie maska dla wspólnoty, której główny cel zawsze ma charakter polityczny? Przecież obserwujemy wokół nieustanne walki różnych grup i stronnictw. Niektórzy mówią nawet o wojnie nowoczesnych plemion, które chcą zdobyć przewagę – polityczną, kulturową czy ekonomiczną – kosztem innych.

Nie chcę rozstrzygać powyższych kwestii. Moje pytanie brzmi następująco: Czy literatura powinna się dziś opowiadać za wspólnotą, czy przeciwko niej? Będę wdzięczny, jeśli zechcesz podzielić się ze mną swoimi refleksjami.

Bérengère Cournut: Gdy piszę, nie myślę o wspólnocie, nie myślę o polityce. Pisząc, eksploruję własne, często wyimaginowane światy. W takim rozumieniu mogłabym powiedzieć, że literatura, a raczej jej tworzenie jest dla mnie czysto egoistycznym działaniem. W pisaniu pracuję z samą sobą (i nad sobą). Bliskie jest mi podejście antropologiczne, więc oczywiście ludzkie wspólnoty czy całe społeczności znajdują się w tej optyce. Są jednak bardziej obszarem moich badań, są moim tworzywem. Dość szybko jednak zdałam sobie sprawę, że tak naprawdę tym, czego szukam w literaturze, jest badanie związku ludzi z ich środowiskiem, i to dlatego tak pociągały mnie te społeczności, w których krajobraz, przyroda zajmują centralne miejsce. Wydaje mi się, że to pytanie o stosunek do wspólnoty ma bardziej intelektualny charakter. A mi właśnie zależy na próbie odejścia od intelektualnego czy emocjonalnego punktu widzenia na rzecz doświadczenia niemal cielesnego, bo takie właśnie jest w tych społecznościach odczuwanie własnej ziemi.

Sam proces pisania jest też dla mnie bardzo samotniczym doświadczeniem. Podchodzę do niego rzemieślniczo. To praca do wykonania. Najpierw pewnie bardziej badawcza – zbieranie informacji, robienie notatek. Potem samo pisanie. W tym procesie twórczym nie mam na horyzoncie wspólnoty, nie myślę w jaki sposób moja książka będzie na nią oddziaływać. Myślę o tym, by poprzez literaturę zaoferować zanurzenie w świecie, który mnie zafascynował na przykład w świecie Hopi i Inuitów. Wszystko to, co przychodzi potem, czyli różnego rodzaju etykietowanie moich książek np. „feministyczna” czy „ekologiczna” to już kwestie zewnętrzne, które nie są zależne ode mnie.