recenzje / ESEJE

Letnim śniegiem i krwią

Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Z kamienia i kości Bérengère Cournut w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, która ukaże się w Biurze Literackim 12 września 2022 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Z kamienia i kości Bérengère Cournut jest książką zadziwiającą. To odważna i zaskakująco udana próba opowiedzenia historii z perspektywy rdzennej Inuitki żyjącej w tradycyjnej społeczności istniejącej właściwie poza czasem, od wieków funkcjonującej w oparciu o cykliczny rytm pór roku. Powieść jest prowadzona w formie monologu głównej bohaterki – Uqsuralik, co prowadzi do mocniejszego związania emocjonalnego czytelnika z przedstawianym mu światem, ogromne znaczenie ma również fakt, że jest to narracja kobieca.

Wykorzystując kobiecą perspektywę, Cournut odczarowuje tutaj mity dotyczące wywodzenia słabości i niesamodzielności kobiet z warunków życia społeczeństw tradycyjnych. Nie zaburzając wiarygodnego obrazu silnie patriarchalnych zasad, udowadnia ich powierzchowność przez portretowanie świetnie radzących sobie w trudnych warunkach, silnych i niezależnych postaci, które w żaden sposób nie ustępują mężczyznom, nawet gdy chodzi o polowanie czy umiejętności przetrwania. Nie jest to oczywiście idylla – Uqsuralik jest również wyśmiewana z powodu swoich ponadprzeciętnych zdolności łowieckich przez zazdrosnych mężczyzn, którzy nie chcą zaakceptować jej w swoim gronie. Istotne jest jednak odwrócenie spojrzenia: postać Uqsuralik emanuje siłą, wolnością i niezależnością. Jej przetrwanie jest zależne od sił natury w takim samym stopniu, jak życie mężczyzn, a jej życie jest trudniejsze tylko dlatego, że jako obiekt seksualny może zostać wykorzystana do męskiej zemsty, płeć jest słabością tylko w znaczeniu narażenia na skrzywdzenie poprzez gwałt.

Niezwykle ważna jest tutaj symbolika pierwszej krwi. To ona wywołuje młodą dziewczynę z namiotu, poza bezpieczny krąg igloo, gdzie lód niespodziewanie pęka i oddziela ją od rodziny. Symboliczny moment osiągnięcia dojrzałości płciowej równa się w jej przypadku z rozpoczęciem samotnej walki o przetrwanie, którą stacza, stając się kobietą także w wymiarze emocjonalnym i intelektualnym. Mierzy się z lękiem, żałobą, samotnością i bezradnością.

Jej siła i odwaga nie są też sztucznymi konstruktami, lecz przymiotami ciosanymi w skrajnie trudnych warunkach, niczym skały żłobione przez mrozy i deszcze. Uqsuralik zmaga się kolejno z naturą, samotnością, ludźmi i duchami, na koniec jej dusza podróżuje, ryzykując, że już nie powróci. Te próby inicjacyjne czynią ją silną. Cierpienie przywodzi ją na skraj szaleństwa, lecz także równocześnie umacnia. Głęboka akceptacja ludzkiego losu i pokora połączone z niezależnością otaczają ją surowym pięknem, jakie zazwyczaj przypisujemy krajobrazom oraz zwierzętom. Z kamienia i kości uwodzi, zaraża tęsknotą za ciszą, otwartą przestrzenią, dotykiem skał i mchu.

Równocześnie, co bardzo istotne, Cournut nie romantyzuje natury. Jej opisy przyrody są bardzo piękne, pozostają jednak oszczędne i surowe, a relacje między człowiekiem a zwierzętami są ukazane z pełną brutalnością walki o przetrwanie w skrajnie trudnych warunkach. Szczególnie uderzające jest to w przypadku psów, które dzielą z człowiekiem wspólny los, bywają obrońcami i przyjaciółmi – należą do jednego stada, mogą jednak zostać zjedzone, gdy przydarzy się taka konieczność.

Książka Cournut to powieść zbudowana z kamienia i kości, z pomruku morza i kruchego lodu. Francuska pisarka niczym szamanka snuje niezwykle prostą i znaną ludziom od wieków historię, która, mimo wszystko, zapiera dech w piersiach swoją mocą. Opowiada nam na nowo o tym, że człowiek jest zwierzęciem, zależnym od światła, wody i pożywienia, że nie jest najsilniejszy.  Narratorka traktuje inuickie wierzenia jako integralną część historii, wplatając je w powieść z taką prostotą, że nie odstają w żaden sposób od reszty opowieści, są wpasowane w krajobraz, logiczne i zrozumiałe, nawet gdy nieprawdopodobne. Cournut ma dużą umiejętność otwierania czytelnika na zupełnie inną rzeczywistość, bez fajerwerków i nadmiernego zachęcania. W czasie lektury zostałam uwiedziona zupełnie niepostrzeżenie: nim zdążyłam się zorientować, proza ta oddziaływała już tak mocno na moją wyobraźnię i zmysły, że odczuwałam ją niemal fizycznie. Siłą Z kamienia i kości jest to, że w opowieści tak odległej od doświadczenia współczesnego człowieka autorka zawarła  bardzo uniwersalne doświadczenia, a opisywane przez nią życie plemion inuickich pobudza  tęsknotę za przestrzenią i kontaktem z przyrodą, której tak często dziś brakuje.

Powieść Cournut jest pieśnią ku chwale morza i śniegu, mchu i zwierzęcej sierści, ku chwale życia, które jest zmaganiem się i ma w sobie nieoczywiste piękno. Tundra śpiewa w ciszy. Narrację przeplatają pieśni zwierząt, ludzi i duchów – proste, rytmiczne, z powtarzalnymi refrenami, wprowadzające w trans. Ten rytm to oddech ziemi tajającej w słońcu o poranku, to oddech z głębin zamarzniętego morza. Siła w opowieści tak prostej jak przedmioty z kamienia i kości.

W swoim śnie Uqsuralik widzi odległe ludy jako drobne punkty na lodowym polu, rozświetlone kopuły domostw niczym konstelacje gwiazd na ramieniu lodowca. Odczuwa z nimi bliskość, bo wszyscy znoszą ten sam los. Jaki? „Nie chcę ciebie, nie chcę ciała ani śpiewu, jestem mrokiem, czarną nocą, a ty jesteś letnim śniegiem i krwią, idź sobie” – mówi olbrzym do pragnącej umrzeć dziewczyny. „Letnim śniegiem i krwią” – tylko tyle. Może jeszcze trochę ciała i śpiewu.

 

belka_2

O AUTORZE

Aleksandra Byrska

Urodzona w 1990 roku w Krakowie. Absolwentka filologii polskiej i krytyki literackiej na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz logopedii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Krytyczka, bibliotekarka, poetka. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat intymności i skandalu w prozie polskiej po 2010 roku. Wiersze publikowała w „Małym Formacie”, „Wakacie”, „Salt Hill Journal” i „La Piccioletta Barca”. Mieszka w Myślenicach.

powiązania

Przepalone obwody

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej,towarzysząca premierze książki Trupi bieg Benedeka Tottha w tłumaczeniu Elżbiety Sobolewskiej, wydanej w Biurze Literackim 20 marca 2023 roku.

WIĘCEJ

Narratorka z sąsiedztwa

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja towarzysząca premierze książki Emily forever Marii Navarro Skaranger w tłumaczeniu Karoliny Drozdowskiej, wydanej w Biurze Literackim 20 lutego 2023 roku.

WIĘCEJ

Dyskomfort

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Świerzb Fríðy Ísberg w tłumaczeniu Jacka Godka, wydanej w Biurze Literackim 23 stycznia 2023 roku.

WIĘCEJ

Rozmowy na koniec: odcinek 1 Nowe głosy z Polski: poezja

nagrania / TransPort Literacki Aleksandra Byrska Antonina Tosiek Bartosz Horyza Jakub Skurtys Ola Lewandowska-Ferenc Patrick Leftwich Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Pierwszy odcinek z cyklu “Rozmowy na koniec” w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.

WIĘCEJ

Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021

nagrania / TransPort Literacki Aleksandra Byrska Alicja Sawicka Barbara Frączyk Bartosz Horyza Hubert Zemler Iwona Bassa Marta Lipowicz Mirek Kulisz Ola Lewandowska Patrick Leftwich Patryk Kulpa Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Czytanie z książki Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021 z udziałem Iwony Bassy, Aleksandry Byrskiej, Barbary Frączyk, Bartosza Horyzy, Zofii Kiljańskiej, Szymona Kowalskiego, Mirka Kulisza, Patryka Kulpy, Patricka Leftwicha, Oli Lewandowskiej, Marty Lipowicz i Alicji Sawickiej w ramach festiwalu TransPort Literacki 27. Muzyka Hubert Zelmer.

WIĘCEJ

Ostrzałka do noży, która śpiewa

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Histeria Yideum Kim w tłumaczeniu Lynna Suh, Ewy Suh i Katarzyny Szuster, wydanej w Biurze Literackim 26 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Literatura chroni nas przed zamknięciem we własnych głowach

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Aleksandra Byrska

Odpowiedzi Aleksandry Byrskiej na pytania Tadeusza Sławka w „Kwestionariuszu 2022”.

WIĘCEJ

Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021 (poezja)

utwory / zapowiedzi książek Aleksandra Byrska Bartosz Horyza Ola Lewandowska-Ferenc Patrick Leftwich Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Fragmenty zapowiadające książkę Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021, która ukaże się w Biurze Literackim 3 października 2022 roku.

WIĘCEJ

Demontaż patriarchatu

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Ostatni patriarcha Najat El Hachmi w tłumaczeniu Anny Sawickiej, wydanej w Biurze Literackim 27 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Wspólnota kobiet

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Ktokolwiek, tylko nie ja Hałyny Kruk w tłumaczeniu Bohdana Zadury, która ukaże się w Biurze Literackim 23 maja 2022 roku.

WIĘCEJ

Głowa zaabordowana przez statek mózgowych piratów

wywiady / O PISANIU Aleksandra Byrska Zofia Kiljańska

Rozmowa Aleksandry Byrskiej z Zofią Kiljańską, laureatką projektu „Połów. Poetyckie debiuty 2021”.

WIĘCEJ

Pal ogień całą swoją myją

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Myja Jakuba Wiśniewskiego, wydanej w Biurze Literackim 24 stycznia 2022 roku.

WIĘCEJ

Kalcyt i multa

recenzje / KOMENTARZE Aleksandra Byrska

Autorski komentarz Aleksandry Byrskiej, laureatki 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ

A na wszystko śnieży popiół i brokat

wywiady / O PISANIU Aleksandra Byrska Ola Lewandowska

Rozmowa Oli Lewandowskiej z Aleksandrą Byrską, laureatką 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ

Obchodzi nas zeszłoroczny śnieg

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Nieobecność Krzysztofa Chronowskiego, wydanej w Biurze Literackim 6 września 2021 roku.

WIĘCEJ

Imperium Dzieci to cały świat

wywiady / O KSIĄŻCE Aleksandra Byrska Marta Sokołowska

Rozmowa Aleksandry Byrskiej z Martą Sokołowską, towarzysząca premierze książki Imperium Dzieci, która ukazuje się w Biurze Literackim 12 lipca 2021 roku.

WIĘCEJ

Taktyka meduz

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Addy Djørup Najsłabszy opór, w tłumaczeniu Bogusławy Sochańskiej, wydanej w Biurze Literackim 17 maja 2021 roku.

WIĘCEJ

Między żywiołami

wywiady / O KSIĄŻCE Bérengère Cournut Katarzyna Byłów

Rozmowa Katarzyny Byłów z Bérengère Cournut, towarzysząca premierze książki Z kamienia i kości Bérengère Cournut w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, wydanej w Biurze Literackim 12 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Literatura jest dla mnie czysto egoistycznym działaniem

recenzje / KOMENTARZE Bérengère Cournut

Autorski komentarz Bérengère Cournut, towarzyszący premierze książki Z kamienia i kości w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, która ukaże się w Biurze Literackim 12 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Z kamienia i kości (2)

utwory / zapowiedzi książek Bérengère Cournut Hanna Igalson-Tygielska

Fragmenty książki Z kamienia i kości Bérengère Cournut w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, która ukaże się w Biurze Literackim 12 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Z kamienia i kości

utwory / zapowiedzi książek Bérengère Cournut Hanna Igalson-Tygielska

Fragmenty zapowiadające książkę Z kamienia i kości Bérengère Cornut w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, która ukaże się w Biurze Literackim 13 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Kredę gryzie się ze strachu

recenzje / IMPRESJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impresja Dawida Mateusza i Jakuba Skurtysa na temat poezji Aleksandry Byrskiej, laureatki 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ