recenzje / ESEJE

Wspólnota kobiet

Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Ktokolwiek, tylko nie ja Hałyny Kruk w tłumaczeniu Bohdana Zadury, która ukaże się w Biurze Literackim 23 maja 2022 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Hałyna Kruk w swoim debiutanckim tomie opowiadań Ktokolwiek, tylko nie ja ustanawia dość niezwykłą wspólnotę kobiet. W przestrzeni tej książki spotykają się bohaterki o bardzo odmiennych sytuacjach życiowych i społecznych. Mężczyźni natomiast pozostają w tle, co wcale nie oznacza ich nieistotności.

Debiut prozatorski uznanej ukraińskiej pisarki otwiera nowe drogi do rozmowy o współczesnej kobiecości oraz stwarza przestrzeń do dialogu między bohaterkami, które pozornie bardzo wiele różni, jednak w czasie lektury trudno oprzeć się wrażeniu, że mogą one stać się odpowiedzią dla siebie nawzajem. Tym, co łączy je wszystkie, jest bowiem dojmująco odczuwana samotność, której nie są w stanie ukoić w relacjach z mężczyznami. Utrwalone w Ktokolwiek, tylko nie ja obok siebie niczym w katalogu zasuszonych motyli – uzupełniają się i oświetlają siebie nawzajem.

Co interesujące, poszczególne opowiadania są od siebie bardzo odmienne również językowo i formalnie, Kruk pokazuje czytelnikowi szerokie spektrum swoich prozatorskich możliwości i niejednokrotnie zaskakuje, zwłaszcza ostatnim, pandemicznym opowiadaniem zatytułowanym „Kwarantannowe kroniki Marii”, wyróżniającym się spośród pozostałych poczuciem humoru oraz dystansem.

Kobiecość w opowiadaniach Kruk opiera się na sile, trosce i samotności, co najlepiej widać w opowiadaniu „Rybka”dziejącym się na szpitalnej sali pełnej matek, które w tych wyjątkowych warunkach tworzą zgraną, wyrozumiałą społeczność. Mężczyźni są słabi, nawet, gdy stają się głównymi bohaterami: narrator „Zamówić” opowiada o przesądzie i strachu, a „Cycki” są obrazem absurdalnej obsesji, nie są to podmioty, z którymi możemy nadmiernie empatyzować. Zaskakująco przywodzą zresztą na myśl styl Nie to/ Nie tamto Sørena Gaugera. Kobiety za to są barwne i mocne, mierzą się z rzeczywistością z imponującą wytrwałością, jak wynosząca szpitalne jedzenie dzieciom do domu Wirka, dla której macierzyństwo było silniejsze niż jakakolwiek choroba.

Kruk potrafi również tworzyć piękne surrealistyczne obrazy takie jak w „Rybce”, gdzie pojawia się również niezwykle oryginalna wizja dziecka w życiu płodowym:

(…) wciąż zamyka oczy i słucha, jak w jej brzuchu od czasu do czasu rzuca się wielka srebrzysta ryba. Niepodziewanie wyskakuje na krótką chwilę z czarnego lepkiego nurtu, rozbłyskuje pod skąpym księżycem. Ciężko uderza ogonem o wodę. I tylko kręgi na wodzie rozchodzą się we wszystkie strony, aż wreszcie całkiem znikają. Czasem Anna zdąży zobaczyć w rybie pomarszczoną dziecięcą twarzyczkę.

Podobnie w „Niekompletnych ziołach” utworze o relacjach rodzinnych między trzema pokoleniami – babką, matką i wnuczką, które puentuje w ten sposób:

A w nocy śni mi się trawa, która puściła korzenie przez mnie i mamę, i babcię, i nigdy nas nie wypuści żywymi.

Patologia ciąży, emigracja zarobkowa, trudy wychowywania dzieci, śmiertelna choroba – to wszystko tematy niezwykle aktualne i niebanalnie ujęte, z dbałością o uchwycenie ulotnego momentu kondensacji emocji, niejednokrotnie ujętego w poetycką właściwie metaforę. Jak wtedy, gdy w opowiadaniu Tabula rasa narratorka stwierdza:

Nie wiem, jak to się dzieje, ale nieraz widziałam potem, jak choroba zagania człowieka, jak myśliwy nieszczęsne zwierzę. Oddala go od stada podobnych, zmusza, by biegł gdzie oczy poniosą, prosto przez pole, zapadał się, tracił siły.

Komentarz Kruk, mimo że niebezpośredni, jest zawsze w punkt, czasem nawet dosadny lub ironiczny. Nie cofa się przed tym, co odważne, i demonstruje swoją pisarską niezależność podobnie jak jej bohaterki. Nie kryje również, że tym, co ją fascynuje, jest opowiadanie historii i podążanie za lukami znajdowanymi w opowieści, podobnie jak narratorka w „Za dużo wody”:

Nie muszę słyszeć wszystkiego, mam bogatą wyobraźnię. Sama mogę sobie wymyślić brakujące elementy, tak jest nawet ciekawiej. Zawsze pociąga to, co pozostaje poza kadrem.

Na szczęście, zostawia takie niedopowiedziane miejsca także dla czytelnika, który chętnie podąża wskazaną przez pisarkę drogą i wypełnia kolejne niejasności siłą własnej wyobraźni.

Ktokolwiek, tylko nie ja – tytuł tej, jakże różnorodnej książki pociąga za sobą skojarzenia chyba przede wszystkim pandemiczne – „oby to nie mnie dotknęła choroba”, lecz wydaje się, że jego znaczenie tkwi znacznie głębiej. Bohaterki tej książki to ktokolwiek tylko nie ja – może sugerować autorka; kogokolwiek, tylko nie mnie spotka coś złego, ze mną będzie inaczej – mogły myśleć kobiety z jej opowiadań. Ktokolwiek, tylko nie ja – niczym zaklęcie ochronne, próba ucieczki przed pochwyceniem, określeniem, przyszpileniem w trwałej tożsamości. Tymczasem sama książka sugeruje nam przekornie – ktokolwiek to ja – jesteśmy wspólnotą, bardziej podobnych do siebie niż chcemy przyznać.

 

belka_2

O AUTORZE

Aleksandra Byrska

Urodzona w 1990 roku w Krakowie. Absolwentka filologii polskiej i krytyki literackiej na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz logopedii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Krytyczka, bibliotekarka, poetka. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat intymności i skandalu w prozie polskiej po 2010 roku. Wiersze publikowała w „Małym Formacie”, „Wakacie”, „Salt Hill Journal” i „La Piccioletta Barca”. Mieszka w Myślenicach.

powiązania

Wspólne podwórko

wywiady / O KSIĄŻCE Aleksandra Byrska Iwona Bassa

Rozmowa Iwony Bassy i Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2022, wydanej w Biurze Literackim 14 sierpnia 2023 roku.

WIĘCEJ

Romantyczność 2022

nagrania / TransPort Literacki Aleksandra Byrska Aleksandra Kasprzak Antonina Tosiek Artur Burszta Daniel Tamkun Helena Burdzińska Jacek Dehnel Jakub Kornhauser Jakub Pszoniak Joanna Mueller Joanna Roszak Karol Maliszewski Karolina Sałdecka Katarzyna Szaulińska Łukasz Cabajewski Maria Krzywda Michał Domagalski Miłosz Biedrzycki Natalia Malek

Czytanie z książki Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.

WIĘCEJ

Zanurzenia

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Rozcierki z ziemi Charlotte van den Broeck w tłumaczeniu Olgi Niziołek, wydanej w Biurze Literackim 12 czerwca 2023 roku.

WIĘCEJ

Przepalone obwody

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej,towarzysząca premierze książki Trupi bieg Benedeka Tottha w tłumaczeniu Elżbiety Sobolewskiej, wydanej w Biurze Literackim 20 marca 2023 roku.

WIĘCEJ

Narratorka z sąsiedztwa

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja towarzysząca premierze książki Emily forever Marii Navarro Skaranger w tłumaczeniu Karoliny Drozdowskiej, wydanej w Biurze Literackim 20 lutego 2023 roku.

WIĘCEJ

Dyskomfort

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Świerzb Fríðy Ísberg w tłumaczeniu Jacka Godka, wydanej w Biurze Literackim 23 stycznia 2023 roku.

WIĘCEJ

Rozmowy na koniec: odcinek 1 Nowe głosy z Polski: poezja

nagrania / TransPort Literacki Aleksandra Byrska Antonina Tosiek Bartosz Horyza Jakub Skurtys Ola Lewandowska-Ferenc Patrick Leftwich Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Pierwszy odcinek z cyklu “Rozmowy na koniec” w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.

WIĘCEJ

Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021

nagrania / TransPort Literacki Aleksandra Byrska Alicja Sawicka Barbara Frączyk Bartosz Horyza Hubert Zemler Iwona Bassa Marta Lipowicz Mirek Kulisz Ola Lewandowska Patrick Leftwich Patryk Kulpa Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Czytanie z książki Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021 z udziałem Iwony Bassy, Aleksandry Byrskiej, Barbary Frączyk, Bartosza Horyzy, Zofii Kiljańskiej, Szymona Kowalskiego, Mirka Kulisza, Patryka Kulpy, Patricka Leftwicha, Oli Lewandowskiej, Marty Lipowicz i Alicji Sawickiej w ramach festiwalu TransPort Literacki 27. Muzyka Hubert Zelmer.

WIĘCEJ

Ostrzałka do noży, która śpiewa

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Histeria Yideum Kim w tłumaczeniu Lynna Suh, Ewy Suh i Katarzyny Szuster, wydanej w Biurze Literackim 26 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Literatura chroni nas przed zamknięciem we własnych głowach

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Aleksandra Byrska

Odpowiedzi Aleksandry Byrskiej na pytania Tadeusza Sławka w „Kwestionariuszu 2022”.

WIĘCEJ

Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021 (poezja)

utwory / zapowiedzi książek Aleksandra Byrska Bartosz Horyza Ola Lewandowska-Ferenc Patrick Leftwich Szymon Kowalski Zofia Kiljańska

Fragmenty zapowiadające książkę Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty 2021, która ukaże się w Biurze Literackim 3 października 2022 roku.

WIĘCEJ

Letnim śniegiem i krwią

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Z kamienia i kości Bérengère Cournut w tłumaczeniu Hanny Igalson-Tygielskiej, która ukaże się w Biurze Literackim 12 września 2022 roku.

WIĘCEJ

Demontaż patriarchatu

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej, towarzysząca premierze książki Ostatni patriarcha Najat El Hachmi w tłumaczeniu Anny Sawickiej, wydanej w Biurze Literackim 27 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Głowa zaabordowana przez statek mózgowych piratów

wywiady / O PISANIU Aleksandra Byrska Zofia Kiljańska

Rozmowa Aleksandry Byrskiej z Zofią Kiljańską, laureatką projektu „Połów. Poetyckie debiuty 2021”.

WIĘCEJ

Pal ogień całą swoją myją

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Myja Jakuba Wiśniewskiego, wydanej w Biurze Literackim 24 stycznia 2022 roku.

WIĘCEJ

Kalcyt i multa

recenzje / KOMENTARZE Aleksandra Byrska

Autorski komentarz Aleksandry Byrskiej, laureatki 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ

A na wszystko śnieży popiół i brokat

wywiady / O PISANIU Aleksandra Byrska Ola Lewandowska

Rozmowa Oli Lewandowskiej z Aleksandrą Byrską, laureatką 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ

Obchodzi nas zeszłoroczny śnieg

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Nieobecność Krzysztofa Chronowskiego, wydanej w Biurze Literackim 6 września 2021 roku.

WIĘCEJ

Imperium Dzieci to cały świat

wywiady / O KSIĄŻCE Aleksandra Byrska Marta Sokołowska

Rozmowa Aleksandry Byrskiej z Martą Sokołowską, towarzysząca premierze książki Imperium Dzieci, która ukazuje się w Biurze Literackim 12 lipca 2021 roku.

WIĘCEJ

Taktyka meduz

recenzje / ESEJE Aleksandra Byrska

Recenzja Aleksandry Byrskiej towarzysząca premierze książki Addy Djørup Najsłabszy opór, w tłumaczeniu Bogusławy Sochańskiej, wydanej w Biurze Literackim 17 maja 2021 roku.

WIĘCEJ

Literatura dla wspólnoty czy przeciwko wspólnocie: Hałyna Kruk

recenzje / KOMENTARZE Hałyna Kruk

Autorski komentarz Hałyny Kruk towarzyszący premierze książki Ktokolwiek, tylko nie ja w tłumaczeniu Bohdana Zadury, która ukaże się w Biurze Literackim 23 maja 2022 roku.

WIĘCEJ

Kredę gryzie się ze strachu

recenzje / IMPRESJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impresja Dawida Mateusza i Jakuba Skurtysa na temat poezji Aleksandry Byrskiej, laureatki 16. edycji Połowu poetyckiego.

WIĘCEJ