Nigdy samotniej i inne wiersze (1912-1955)
Wiersze Gottfrieda Benna należą do największych osiągnięć dwudziestowiecznej liryki europejskiej. Sugestywnie monologujące, u początków drastyczne, potem często z założenia hermetyczne, na pozór mało komunikatywne, śpiewne i formalnie surowe, tradycjotwórcze i montażowe, sytuują się na pograniczu epoki nowoczesnej i postmodernizmu. Nigdy samotniej to tom reprezentatywny, uwzględniający wszystkie fazy twórczości poetyckiej Benna. Nowe przekłady oddają wielkość i oryginalność tej poezji.
Słowo od autora wyboru (Zdzisław Jaskuła)
Nie może być żalu / Kann keine Trauer sein (Zdzisław Jaskuła)
I Wiersze z tomów opublikowanych w latach 1912-1955
(1912-1920)
Kostnica / Morque
I Mały aster / Kleine Aster (Jacek St Buras)
II Piękna młodość / Schöne Jugend (Jacek St Buras)
III Krążenie / Kreislauf (Tomasz Ososiński)
IV Murzyńska narzeczona / Negerbraut (Tomasz Ososiński)
V Requiem (Jacek St Buras)
Lekarz / Der Arzt (Sława Lisiecka)
Mężczyzna i kobieta przechodzą przez barak chorych na raka
/ Mann und Frau gehn durch die Krebsbaracke (Jacek St Buras)
Porodówka / Saal der kreißenden Frauen (Zdzisław Jaskuła)
Skrobanka / Curettage (Zdzisław Jaskuła)
Nocna kawiarnia / Nachtcafé (Jacek St Buras)
Młody Hebbel / Der junge Hebbel (Andrzej Kopacki)
Matka / Mutter (Jacek St Buras)
Pieśni / Gesänge (Andrzej Kopacki)
Ekspres / D-Zug (Sława Lisiecka)
Angielska kawiarnia / Englisches Café (Jacek St Buras)
Metro / Untergrundbahn (Sława Lisiecka)
Ciało / Fleisch (Zdzisław Jaskuła)
Brzeg / Strand (Jacek St Buras)
Kariatyda / Karyatide (Jacek St Buras)
Ikar / Ikarus (Andrzej Kopacki)
Kokaina / Kokain (Zdzisław Jaskuła)
O nocy –: / O Nacht –: (Jacek St Buras)
Synteza / Synthese (Jacek St Buras)
Kwiaty / Blumen (Jacek St Buras)
(1922-1936)
Gruz / Schutt (Andrzej Kopacki)
Wyspa Wielkanocna / Osterinsel (Andrzej Kopacki)
Valse triste (Andrzej Kopacki)
Finał / Finale (Andrzej Kopacki)
Dynamika / Dynamik (Andrzej Kopacki)
Jena / Jena (Jacek St Buras)
Regresja / Regressiv (Andrzej Kopacki)
Życie – najniższa z mrzonek
/ Leben – niederer Wahn (Andrzej Kopacki)
Kto jest samotny – / Wer allein ist – (Zdzisław Jaskuła)
Na twe powieki zsyłam sen
/ Auf Deine Lider senk ich Schlummer (Jacek St Buras)
Nigdy samotniej – / Einsamer nie – (Jacek St Buras)
Coraz bardziej milczący / Immer schweigender (Zdzisław Jaskuła)
Astry / Astern (Andrzej Kopacki)
Turyn I / Turin I (Tomasz Ososiński)
(1937-1947)
Ach, daleki kraj – / Ach, das ferne Land – (Tomasz Ososiński)
Chopin (Tomasz Ososiński)
Śmierć Orfeusza / Orphäus’Tod (Tomasz Ososiński)
Słowo / Ein Wort (Zdzisław Jaskuła)
Odwzorowanie / Nachzeichnung (Sława Lisiecka)
Henri Matisse: „Asfodele”
/ Henri Matisse: „Asphodèles” (Andrzej Kopacki)
St Petersburg – w połowie wieku
/ St Petersburg – Mitte des Jahrhunderts (Zdzisław Jaskuła)
Forma – / Die Form – (Andrzej Kopacki)
Wiersze statyczne / Statische Gedichte (Jacek St Buras)
(1949-1955)
– Pewne wieczory życia
/ – Gewisse Lebensabende (Sława Lisiecka)
Cień na murze / Ein Schatten an der Mauer (Tomasz Ososiński)
Fragmenty / Fragmente (Tomasz Ososiński)
Wspomnij na tych daremnych
/ Denk der Vergeblichen (Zdzisław Jaskuła)
Składnia / Satzbau (Zdzisław Jaskuła)
Finis Poloniae (Tomasz Ososiński)
Nokturn / Notturno [II] (Jacek St Buras)
Restauracja / Restaurant (Zdzisław Jaskuła)
Życie przyszłe? / Ideelles Weiterleben? (Tomasz Ososiński)
Martwa natura / Stilleben (Jacek St Buras)
Hymn / Eine Hymne (Sława Lisiecka)
Co jest złe / Was schlimm ist (Sława Lisiecka)
Rzeczywistość / Wirklichkeit (Andrzej Kopacki)
Minister spraw zagranicznych / Außenminister (Jacek St Buras)
Sen / Traum (Sława Lisiecka)
Wyznaczone / Auferlegt (Andrzej Kopacki)
Rozpacz / Verzweiflung (Zdzisław Jaskuła)
„Broadway śpiewa i tańczy”
/ „Der Broadway singt und tanzt” (Sława Lisiecka)
Impromptu (Sława Lisiecka)
Boksyt / Bauxit (Sława Lisiecka)
Wszystko już tylko ulotne
/ Nur noch flüchtig alles (Sława Lisiecka)
Spotykałem ludzi / Menschen getroffen (Sława Lisiecka)
Ostatnia wiosna / Letzter Frühling (Andrzej Kopacki)
Podróże / Reisen (Andrzej Kopacki)
Późno / Spät (Sława Lisiecka)
Zburzenia / Zerstörungen (Sława Lisiecka)
To też są ludzie / Das sind doch Menschen (Sława Lisiecka)
Trochę tu – trochę tam / Teils-teils (Sława Lisiecka)
Niech nikt nie płacze – / Keiner weine – (Zdzisław Jaskuła)
Tylko dwie rzeczy / Nur zwei Dinge (Tomasz Ososiński)
II Wiersze publikowane w prasie
Szron / Rauhreif (Zdzisław Jaskuła)
Jesień / Herbst (Zdzisław Jaskuła)
Ślepa kiszka / Blinddarm (Zdzisław Jaskuła)
Mężczyzna / Mann [I] (Tomasz Ososiński)
Kasyno / Kasino (Tomasz Ososiński)
Dziwki / Dirnen (Andrzej Kopacki)
Ktoś śpiewał: / Einer sang: (Zdzisław Jaskuła)
Don Juan przyłączył się do nas
/ Don Juan gesellte sich zu uns (Sława Lisiecka)
Przed łanem żyta powiedział ktoś
/ Vor einem Kornfeld (Sława Lisiecka)
Groźby / Drohungen (Sława Lisiecka)
Tłum przybłąkanych synów krzyczał / Ein Trupp
hergelaufener Söhne schrie (Tomasz Ososiński)
Mężczyzna mówi / Ein Mann spricht (Sława Lisiecka)
Nie ma tu pocieszenia / Hier ist kein Trost (Sława Lisiecka)
Finish (Tomasz Ososiński)
Nocna kawiarnia I / Nachtcafé I (Jacek St Buras)
Nocna kawiarnia II / Nachtcafé II (Jacek St Buras)
Nocna kawiarnia III / Nachtcafé III (Jacek St Buras)
Nocna kawiarnia IV / Nachtcafé IV (Jacek St Buras)
Nocna kawiarnia V / Nachtcafé V (Jacek St Buras)
Maria / Marie (Sława Lisiecka)
Psychiatra / Der Psychiater (Tomasz Ososiński)
Instrument / Das Instrument (Andrzej Kopacki)
Schumann (Jacek St Buras)
III Wiersze ze spuścizny
Dokąd – / Wohin – (Andrzej Kopacki)
Mokre płoty / Nasse Zäune (Andrzej Kopacki)
Clémenceau (Andrzej Kopacki)
Wspomnienia – / Erinnerungen – (Andrzej Kopacki)
Berlin (Zdzisław Jaskuła)
O co to szło Lutrowi z tą jabłonką?
/ Was meinte Luther mit dem Apfelbaum? (Jacek St Buras)
Morale artysty / Künstlermoral (Andrzej Kopacki)
Pan Wehner / Herr Wehner (Sława Lisiecka)
Małe zwierciadło kultury
/ Kleiner Kulturspiegel (Andrzej Kopacki)
Radio (Zdzisław Jaskuła)
Myśl / Der Gedanke (Sława Lisiecka)
IV
[Pewne stare biurko] / [Ein alter Schreibtisch] (Jacek St Buras)
Summa summarum (Jacek St Buras)
Gottfried Benn 1886-1956 Kalendarium życia i twórczości
A jak rozmawiać z trupem? Jakim językiem trzeba do niego mówić, by zostać zrozumianym, a przede wszystkim, w jakim języku spisać taką pogawędkę, by trup był syty i żywy pozostał cały? Benn odpowiedział sobie na to pytanie – o trupie trzeba rozmawiać jego własnym językiem.
Marcin Jurzysta
Dotąd dzieło Benna znaliśmy dzięki nie tak znów licznym tłumaczeniom i interpretacjom Stanisława Barańczaka, Leszka Szarugi, Witolda Wirpszy. Jednak jak przyznaje Jaskuła, były to publikacje wyrywkowe. Tom Nigdy samotniej… uwzględnia wszystkie przemiany twórczości Benna, techniki warsztatowe, jakimi się posługiwał oraz nowoczesne nawiązania do tradycyjnych form wersyfikacyjnych.
Łukasz Kaczyński
Rzeczywistość tej poezji to świat, w którym karty rozdaje śmierć. Pojawia się już w momencie przyjścia na świat, czuwa cierpliwie w zakamarkach ciała, żeby za sprawą choroby zaatakować w najmniej spodziewanej chwili. Kostnica i oddziały paliatywne stają się miejscami jej cichego triumfu. Narrator tekstów od samego początku widzi jej oczami. Chorzy i umarli budzą w nim całą gamę sprzecznych emocji. Z jednej strony wywołują całkiem uzasadnione obrzydzenie, z drugiej jest tu pewien rodzaj niezdrowej fascynacji, a może nawet… czułości?
Agnieszka Jeżyk
Poeta jak dzwon Zygmunta. Po Rilkem w Niemczech bodaj największy. Rozhulał poetycki język do niebotycznych wyżyn. Wyobraźnią obrazową mógłby obdzielić szwadron nienajgorszych poetów.
Tadeusz Nyczek
Nigdy samotniej i inne wiersze – poezje wybrane Gottfrieda Benna – w sposób istotny uzupełnia polskie przekłady XX-wiecznej liryki europejskiej. W twórczości Benna zapisane jest bowiem doświadczenie poetyckie o szczególnej intensywności i mocy; doświadczenie niepokojąco ekstatyczne, osobne, a zarazem w jakiś sposób reprezentatywne dla pierwszej połowy ubiegłego stulecia.
Maciej Boenisch
Edycja Nigdy samotniej i inne wiersze urasta do rangi wydarzenia na naszym rynku wydawniczo-księgarsko-czytelniczym. Tym bardziej, ze Benn to jeden z największych nowatorów poezji XX wieku, poezji jak najbardziej nowoczesnej, przełamującej stereotypy, podejmującej wyzwania swojego czasu, szukającej nowych form wypowiedzi.
Janusz Drzewucki
Rozległe poszukiwanie wyrazu, genialna myśl poetycka, szorstki, docierający do krwi, prowadzący do wstrząsu język, wybitna myśl teoretyczna, praktyka lekarska, z pewnością rozkosz, szaleństwo, glina ludzka i śmierć. Propozycja Gottfrieda Benna, jednego z najwybitniejszych poetów niemieckich, jest kompleksowa.
Paweł Paszek
Benn pisze o tym, co „pod spodem” człowieka, czyli o wszelkiego rodzaju metaforycznym robactwie. Wybór Jaskuły pokazuje go jednak jako poetę ewolucji, mistrza konceptu, autora, który stopniowo uwalnia swoje wiersze od jarzma świadczenia degrengoladzie człowieka nowoczesnego.
Krzysztof Nycz
Dla mnie najciekawsza u Benna jest dramatyczna, a przy tym konsekwentna droga jego poetyckich poszukiwań. We wczesnych tekstach ukazuje rzeczywistość choroby, śmierci, biologicznego rozkładu z taką samą pasją, z jaką później się od niej odwraca, by, jak pisze w wierszu „Kokaina”, wsłuchiwać się „w obcy dźwięk niewysłowionych tworów jaźni”.
Krystyna Dąbrowska
Przekłady te tworzą spójną i wierną oryginałowi polskojęzyczną wersję poezji Benna, pozwalają dotrzeć do jej najważniejszych i artystycznie najistotniejszych przekazów. Dopełniająca całość krótka kronika życia pisarza (1886-1956) stanowi dla lektury tych wierszy ważny punkt odniesienia.
Leszek Szaruga