Kto kogo miał i ma

Nie wiem, jak Pań­stwo, ale ja mia­łem swo­ich poetów. I nadal ich mam, choć zapew­ne w nie­co zmie­nio­nej przez doświad­cze­nie i czas posta­ci. Nie chce mi się już dys­ku­to­wać nad tym, czym jest zja­wi­sko, że ktoś coś ma, czy­li posia­da, albo jest tyl­ko prze­ko­na­ny, że ma, a tak napraw­dę nie ma. I co to zna­czy „mieć” – czy tyl­ko mieć na pół­ce, nie­raz prze­glą­dać, nie przej­mu­jąc się zanad­to, czy może czy­tać, prze­ży­wać, brać do sie­bie i całe swo­je życie pod tym wpły­wem zmie­niać? A jak nie całe, to cho­ciaż kawa­łek, spo­sób myśle­nia, pozna­wa­nia, rozu­mie­nia, dobie­ra­nia zdań sto­sow­nych i nie. Nie wiem, czy to nie jakaś odwiecz­na misty­fi­ka­cja z tym nie­opa­no­wa­nym wpły­wem poezji na nas, z oświe­ce­niem dozna­wa­nym dzię­ki jej dzia­ła­niu. Owszem, były takie przy­pad­ki, ale nie nale­ży prze­sa­dzać z wizją całych poko­leń poru­szo­nych i odmie­nio­nych przez roz­ma­itych Mic­kie­wi­czów. Dla­te­go mogę tyl­ko tyle: „nie wiem, jak Pań­stwo, ale ja mia­łem swo­ich poetów”. I jesz­cze jest kwe­stia tego „swo­ich”. Jak bar­dzo swo­ich, swoj­skich już, czy tyl­ko oswo­jo­nych z tru­dem? Dla kogo swo­ich? Czy­ich? Dla jakich grup spo­łecz­nych aku­rat­nych i wła­ści­wych? I tak dalej.

Ta pry­wat­na, siłą rze­czy, per­spek­ty­wa wska­zu­je na bar­dzo zakom­plek­sio­ne­go chło­pa­ka z pro­win­cji, któ­ry rze­czy­wi­ście na prze­ło­mie lat 80-tych i 90-tych odkry­wa ener­gię nowej poezji i czer­pie nie­sły­cha­ną radość, pomie­sza­ną z kon­fu­zją, czy­ta­jąc zdo­by­te tomi­ki. Nie zna­czy to, że wcze­śniej nie miał swo­ich poetów, że nie nauczył się pew­ne­go języ­ka, że nie doga­dał się jakoś z moż­li­wo­ścia­mi kon­fe­sji i meta­fo­ry. Nazwij­my rzecz po imie­niu – mia­łem swo­ich poetów: od Kocha­now­skie­go i Sępa-Sza­rzyń­skie­go po Róże­wi­cza, Bur­sę, Gro­cho­wia­ka i Wojacz­ka (albo od Vil­lo­na po Lowel­la i Ber­ry­ma­na); mia­łem też swo­ich poetów lokal­nych i śro­do­wi­sko­wych, np. zwią­za­nych z cza­so­pi­smem „Radar”. Eks­cy­tu­ją­cym doświad­cze­niem sta­ło się prze­ży­cie cze­goś w rodza­ju poko­le­nio­wej wspól­no­ty, zmie­nia­nia się pod wpły­wem wier­szy rówie­śni­ków. Zmia­na ta była co naj­mniej podwój­na. Po pierw­sze, zaczę­ły zmie­niać się moje wła­sne wier­sze, a po dru­gie, poja­wił się sil­ny impuls czy­tel­ni­cze­go świad­cze­nia, mówie­nia i pisa­nia o zaska­ku­ją­cych i świe­żych wier­szach rówie­śni­ków. Naro­dził się recen­zent (kry­tyk lite­rac­ki?), któ­ry sta­wał się coraz bar­dziej świa­do­my tego, co to zna­czy „mieć swo­ich poetów”.

Naj­wcze­śniej­szy i naj­sil­niej­szy sygnał pocho­dził z lokal­ne­go zja­wi­ska (wkrót­ce o zna­cze­niu ogól­no­pol­skim). Krzysz­tof Śliw­ka i jego debiu­tanc­ki tomik wyda­ny w Kłodz­ku, a potem następ­ne, rów­nie inspi­ru­ją­ce. Krok dru­gi zwią­za­ny był z poezją Jac­ka Pod­sia­dły. To autor pierw­sze­go tomi­ku, jaki przy­sła­no mi z „Nowe­go Nur­tu” do recen­zji. Potęż­ne, nie­za­po­mnia­ne wra­że­nie. Dopie­ro potem Mar­cin Świe­tlic­ki. Tak prze­bie­ga­ło moje doj­rze­wa­nie pod wpły­wem „posia­da­nia” czy może „odna­le­zie­nia” swo­ich poetów. Odna­la­złem podob­ne wraż­li­wo­ści, świa­to­po­glą­dy, tem­pe­ra­men­ty. Mia­łem wra­że­nie, że w ich tek­stach sły­szę głos poko­le­nia, czym­kol­wiek by ten „głos” nie był. Intu­icja kry­tycz­no­li­te­rac­ka wycho­dzi­ła naprze­ciw intu­icji poetyc­kiej. Tak budo­wa­ła się moja świa­do­mość kon­te­sta­cyj­nej odmien­no­ści, bar­ba­rzyń­skie­go zry­wa­nia z tra­dy­cją. Dzi­siaj nie­wie­le śla­dów z tego pozo­sta­ło, ale swe­go cza­su ode­gra­ło to doraź­ną, sytu­acyj­ną rolę pod­su­mo­wa­nia pew­ne­go eta­pu i zaini­cjo­wa­ło dys­ku­sję.

Oczy­wi­ście, Śliw­ka, Pod­sia­dło i Świe­tlic­ki byli punk­ta­mi wyj­ścia. Umoż­li­wi­li otwar­cie się na inne świa­ty: Bie­drzyc­ki, Baczew­ski, Tka­czy­szyn-Dyc­ki, Bono­wicz, Sośnic­ki, Grze­bal­ski, Wie­de­mann, Melec­ki, Suska, Różyc­ki. Lata dzie­więć­dzie­sią­te to czas mie­sza­nia się języ­ków, nakła­da­nia się poko­le­nio­wych dążeń. I tak z „rocz­ni­ków sie­dem­dzie­sią­tych” jakoś naj­bli­żej mi wte­dy było – wymie­niam tyl­ko tych w anto­lo­gii uwzględ­nio­nych – do takich twór­ców, jak Honet, Maj­zel, Kobier­ski, Siw­czyk, Pod­gór­nik, Olszań­ski.

Wciąż powta­rza­ją­cym się para­dok­sem histo­rii lite­ra­tu­ry jest „życie po życiu”, co moż­na w tym kon­tek­ście rozu­mieć jako nie­uję­cie w anto­lo­gii tego, co w przy­szło­ści zacznie odgry­wać decy­du­ją­cą rolę w kształ­to­wa­niu nowych poetyk. Tu mowa o twór­czo­ści Andrze­ja Sosnow­skie­go, zawie­szo­ne­go mię­dzy mod­ny­mi anty­no­mia­mi, sto­ją­ce­go z boku, poko­le­nio­wo wyklu­czo­ne­go; w tym sen­sie „mie­li­śmy swo­ich poetów, nie mając naj­waż­niej­sze­go”. Ale to nie jest moja wer­sja. Pod­kre­ślam wyraź­nie na koniec: mia­łem swo­ich poetów – Śliw­kę, Pod­sia­dłę, Świe­tlic­kie­go, Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go, Bono­wi­cza, Grze­bal­skie­go – i nadal ich mam. A raczej to oni mnie mają, cza­so­wo wynaj­mu­jąc przy­god­ne: świa­do­mość, wyobraź­nię i wraż­li­wość.