Literatura, która nie ocala – ale mówi NIE

Pró­bę cza­su prze­trwa­ją współ­cze­sne auto­fik­cje, któ­re poja­wi­ły się w lite­ra­tu­rze pol­skiej przede wszyst­kim wsku­tek roz­cza­ro­wa­nia wiel­kim moder­ni­zmem w poezji oraz w pro­zie. Wbrew mistrzom XX wie­ku oka­za­ło się bowiem, że wyso­ko­ar­ty­stycz­ne piśmien­nic­two nie tyl­ko „nie oca­la”, ale w XXI wie­ku nawet nie­spe­cjal­nie kogo­kol­wiek obcho­dzi. Dodat­ko­wo auto­fik­cja, dys­kre­dy­tu­jąc odwiecz­ne funk­cje lite­ra­tu­ry – takie na przy­kład jak wytwa­rza­nie mitów oraz orga­ni­zo­wa­nie, legi­ty­mo­wa­nie i kon­ser­wo­wa­nie dys­kur­sów ofi­cjal­nych, dema­sku­je ją jed­no­cze­śnie jako śro­dek opre­sji spo­łecz­no-kul­tu­ro­wych oraz nośnik ide­olo­gii postę­pu – a więc listek figo­wy wyzy­sku. To wła­śnie auto­fik­cje, rela­cjo­nu­jąc pre­sje eko­no­micz­ne, raso­we, etnicz­ne, płcio­we, medycz­ne i wszel­kie inne, sta­ją się gło­sem osób wyklu­czo­nych, a zatem nie­miesz­czą­cych się w „nor­mach” spo­łecz­nych, płcio­wych, naro­do­wych i kul­tu­ro­wych. Boha­te­ra­mi auto­fik­cji są zatem oso­by anty­sys­te­mo­we, kontr­kul­tu­ro­we i aty­po­we – neu­ro­róż­no­rod­ne, nie­nor­ma­tyw­ne płcio­wo czy sek­su­al­nie tudzież zwią­zu­ją­ce roz­ma­ite soju­sze mię­dzy­ga­tun­ko­we. Boha­te­rów auto­fik­cji nie inte­re­su­je prze­kra­cza­nie wła­sne ogra­ni­czeń i dąże­nie per aspe­ra ad astra. Boha­te­ro­wie auto­fik­cji świa­do­mie nie masku­ją wła­snych bolą­czek, wyklu­czeń czy ogra­ni­czeń i, co wię­cej, nie wal­czą z wła­sną natu­rą – nie pró­bu­ją więc na siłę dopa­so­wać się do glo­bal­ne­go i wol­no­ryn­ko­we­go stan­dar­du. Pol­skie auto­fik­cje sta­no­wią zatem zapis real­no­ści życia w takim czy innym spek­trum. Ich boha­te­ro­wie nie sta­ra­ją się za wszel­ką cenę wydo­być z „pod­rzęd­nej” (marginalnej/zależnej/słabej) pozy­cji. Wię­cej nawet – pod­mio­ty auto­fik­cji odrzu­ca­ją repro­du­ko­wa­ny od anty­ku w męsko­cen­trycz­nej kul­tu­rze Zacho­du sche­mat czy też ide­ał pod­mio­tu sil­ne­go vel super­bo­ha­te­ra. Naj­sil­niej­szy­mi tytu­ła­mi w tym gatun­ku zda­ją się Jak prze­sta­łem kochać design Mar­ci­na Wichy, Jak nie zabi­łem swo­je­go ojca i jak bar­dzo tego żału­ję Mate­usza Paku­ły, Tro­chę z zim­na, tro­chę z gorą­ca Kin­gi Sabak, Wczo­raj byłaś zła na zie­lo­no Eli­zy Kąc­kiej, Oida Mar­ty Micha­lak. Cie­ka­wym przy­kła­dem są auto­fik­cje Mar­ka Bień­czy­ka – na cze­le z prze­kor­nym i auto- oraz meta­kry­tycz­nym Ron­dem Wia­tracz­na.

Z kolei wia­ry­god­na poezja współ­cze­sna świa­do­mie scho­dzi z pie­de­sta­łu, wyrze­ka­jąc się  wszel­kiej wynio­sło­ści – w tym tak­że wznio­sło­ści. Nikt bowiem nie uwie­rzy dziś auto­ro­wi, któ­ry w każ­dym zda­niu czu­je współ­o­bec­ność z bożym dzie­łem czy pla­nem lub pła­wi w pięk­nie albo har­mo­nii, kie­dy wokół dzie­je się tyle dzie­jo­wej nie­spra­wie­dli­wo­ści! Prze­zro­czy­stość, któ­rą mar­ko­wa­li w XIX i XX wie­ku nowo­cze­śni ide­ali­ści, jest współ­cze­śnie uwa­ża­na za śle­po­tę, cynizm, krót­ko­wzrocz­ność oraz nie­czu­łość. Do lamu­sa ode­szło tak­że akcen­to­wa­nie oso­bi­ste­go uprzy­wi­le­jo­wa­nia i two­rze­nie uogól­nień w myśl nie­spra­wie­dli­wych dzie­jo­wo (po)etyk – rze­ko­mo uni­wer­sal­nych zasad rze­czy­wi­sto­ści czy, nie daj bóg, hie­rar­chii bytów tudzież spraw. W takim ukła­dzie wier­szem, któ­ry jako jedy­ny rze­czy­wi­ście zaist­niał w szer­szej świa­do­mo­ści w ostat­nich latach, zda­je się pozo­sta­wać Mówie­nie NIE. Instruk­taż Aga­ty Jabłoń­skiej.

Nato­miast naj­więk­szy­mi doko­na­nia­mi we współ­cze­snej dra­ma­tur­gii pol­skiej były­by Hal­ka i Kobie­ta samot­na Nata­lii Fie­dor­czuk oraz Anny Smo­lar.