Dojrzewanie do Ameryki

Minął rok od wydania debiutanckiego zbio­ru opowiadań Katarzyny Jakubiak Nieostre widzenia. Po przeglądzie czasopism kultu­ralnych, portali literackich i blogów stwier­dzam, że w tym czasie nie ukazała się żadna interesująca opinia o tej książce. Jedynie na popmoderna.pl można znaleźć kilkanaście zdań recenzenta Marcela Prusa (to pseu­donim, wskazujący na identyfikację autora z Proustem). Nie jestem jednak w stanie po­dać żadnych atutów tej recenzji Nieostrych widzeń. Nikt nie oczekuje, że jeden kry­tyk będzie informować o wszystkich nowo­ściach wydawniczych, ale jeśli wydano pro­zę tłumaczki literatury amerykańskiej, an­gielskiej i irlandzkiej, która otrzymała na­grodę od “Literatury na Świecie” (za tłu­maczenie Pochwały miejsc ciemnych Yusefa Komunyakaa w 2005), to można by sądzić, że jakąś opinię wyrażą uznani, a choćby i mało do­świadczeni krytycy.

Pochwały miejsc ciemnych amerykańskiego poety Yusefa Komunyakaa to obszerny wybór wierszy inspirowanych jazzem i jego strukturami mu­zycznymi. Katarzyna Jakubiak tłumaczyła też prozę, m.in. Amerykański czyściec Johna Haskella, fragmenty Paląc swoje Glenna Pattersona, Ring Kojiego Suzukiego. Zanim jednak dowiedziałem się, że zajmuje się wła­śnie przekładem i prowadzi zajęcia z literatury na Uniwersytecie w Mil­lersville, przeczytałem w “Twórczości” (3/2011) opowiadanie Czysta woda o interesującej konstrukcji narracji z różnych punktów widzenia – można je znaleźć w Nieostrych widzeniach. Wcześniej w czasopismach literackich (m.in. w “Studium”, “Fa-arcie”, “Kartkach”, “Toposie”) w latach 2004-2011 drukowano jej prozę, w tym cztery opowiada­nia, które zamieszczono w książce (w zbiorze jest łącznie dwanaście). Autorka ponadto była nominowana do nagrody literackiej Gryfia 2013 właśnie za wydane w Biurze Literackim Nieostre widzenia.

W jednym z zebranych w tomie opowiadań zatytułowanym Bojownik Jakubiak pisze: „Oglądając te cuda przyrzekł sobie, że gdyby matka dała mu wybrać tylko jedną jedyną rybę na własność, byłby to bojownik – w bajecznym pióropuszu liliowo-purpurowych płetw. Włączył You Tube i widział, jak bo­jownik tańczy, mocny, pewny siebie, jakby był świadom własnego piękna: pół ryba, pół bóg. To na nim Filip w końcu skupił wszystkie swoje zdolności i wie­czorami, po powrocie z poczty, malował już tylko jego”. Ten fragment ewoku­je dojmujące poczucie nierealności ludzkich planów i zamiarów, spro­wadzonych często do walki o honorową bramkę – pocieszenie w życiu, w którym tak trudno o samorealizację. Taka postawa charakteryzuje głównie bohaterki, które można utożsamiać do pewnego stopnia z au­torką. Osadzone w amerykańskich realiach Nieostre widzenia nie są “la­sem rzeczy”, jak chciał recenzent Marcel Prus. Elementem dominują­cym są emocje i refleksje nad nimi. Dystans emocjonalny wobec pew­nych wartości sam staje się z biegiem czasu wartością. Ważnym tema­tem w Nieostrych widzeniach jest dojrzewanie, która jawi się jako proces permanentny, zaczynający się w dzieciństwie spędzonym przez boha­terkę w Polsce, ale niekończący się po wyjeździe za granicę. Dojrzeć do Ameryki znaczy tu zrozumieć istotę wyobrażenia o wymarzonym nie­gdyś miejscu, o którym mówi pewna kobieta w przejmującym opowia­daniu Ciastkarnia, powtarzając po śmierci swojego dziadka jego słowa: „Patataj, patataj, pojedziemy w cudny kraj”.

Ale ta Ameryka – miejsce i symbol – dla wielu nie jest tylko marze­niem. Staje się realnością, więc jej status zmienia się dla bohaterów, któ­rych poznajemy, gdy wiodą nieudane życie uczuciowe w związku, mija­ją im samotne dni poświęcone na naukę i pisanie, gdy uczestniczą w po­grzebie przyjaciela, ślubie, spotkaniu z niewidzianą od lat przyjaciółką. To sytuacje codzienne, ale niezwykle opowiedziane, tak, że czytelnik nie ma poczucia banalności. Wręcz przeciwnie, Nieostre widzenia pełne są scen zaskakujących, czasami zabawnych i napisanych z dużym poczu­ciem humoru (wyraźnym, zwłaszcza gdy autorka porusza kwestię ame­rykańskiej tożsamości narodowej), a też dramatycznych i groteskowych. Robi wrażenie kunszt opisu niektórych scen erotycznych. Takie różno­rodne tonacje charakteryzują opowiadania o trudnych czasach dla na­wiązywania przyjaźni, o wyrzeczeniach i ustępstwach, na jakie godzą się bohaterowie dla pracy i podtrzymania związku. Widać też zainteresowa­nie różnicami kulturowymi między Amerykanami i Polakami, między “sobą” teraz, a “sobą” w przeszłości, między obcymi sobie ludźmi na emigracji. To zróżnicowanie stanowi jeden z głównych motywów całego zbioru. Zresztą tytuł sugeruje niejednoznaczność postrzegania.