recenzje / KOMENTARZE

W złudzeniu

Katarzyna Jakubiak

Autorski komentarz Katarzyny Jakubiak towarzyszący premierze e-booka Nieostre widzenia, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Opowiadania tworzące ten zbiór powstawały osobno przez prawie dziesięć lat, zanim odkryłam sposób na połączenie ich w całość. Dokonałam tego odkrycia, kończąc pracę nad opowiadaniem „Czysta woda”. Z napisaniem tego tekstu miałam sporo problemów, chyba dlatego, że powstało w oparciu o prawdziwe zdarzenie, prawdziwe spotkanie w lesie z obcym mężczyzną, który był w dzieciństwie świadkiem wojennej tragedii. Mężczyzna miał w sobie coś z sędziwego marynarza Coleridge’a, osoby żyjącej pod przymusem opowiadania swojej historii wszystkim napotkanym, i uznałam to za szczególne zrządzenie opatrzności, że w tamto popołudnie trafił akurat na pisarkę. Jak mogłabym tego zdarzenia nie opisać? Ale jak to zrobić? Czy w XXI wieku da się jeszcze pisać o wojnie i Holokauście tak, by uniknąć oczywistości i powielania schematów? Dopiero po „przerobieniu” tej historii w kilkunastu wersjach, doznałam olśnienia: „To nie zmory przeszłości są w tej opowieści najważniejsze, lecz wyobraźnia”. Mniej więcej w połowie opowiadania jedna z bohaterek, Alicja, stwierdza: „Posiadania dzieci nie sposób sobie wyobrazić, tak jak nie sposób wyobrazić sobie śmierci”. A w zakończeniu druga bohaterka, Marta, zmienia swoją dotychczasową niby-modlitwę z materialistycznego „Daj mi” na suplikację godną twórcy: „Daj mi to sobie wyobrazić”. W ten sposób chciałam zasygnalizować czytelnikom, że chociaż otrzymujemy w opowiadaniu trzy różne punkty widzenia, tak naprawdę „okiem” czuwającym nad całością jest Marta. To jej perspektywa dominuje nad pozostałymi, to ona, jak dowiadujemy się z relacji Alicji, „publikuje w pismach literackich” i to jej udało się wyobrazić przeżycia, których podobno wyobrazić się nie da: czym jest doświadczenie ciąży i macierzyństwa oraz co czuje dziecko będące świadkiem brutalnej śmierci.

Podobnie jest w całym zbiorze. Mimo że poszczególne opowiadania przedstawiają nam różne – polskie i amerykańskie – scenerie, zdarzenia i postacie, cała książka ma właściwie tylko jedną główną bohaterkę. Jest nią kobieta mniej więcej trzydziestoletnia, która odsłania się nam raz w pierwszej osobie, raz w trzeciej jako twórca próbujący opisać lub wyobrazić sobie świat, a czasem nawet zmienić go poprzez literacką kreację. Nawet w opowiadaniach, w których z pozoru jej nie ma, bohaterka ukrywa się gdzieś na marginesach: być może to ona jest dziewczyną, z którą umówił się zdezorientowany poeta w opowiadaniu „Ameryka!” i to ona zrywa się z fotela w nowojorskim kinie, do którego zabłądziła pani Dorota. Jak przystało na współczesne, „płynne” czasy, nasza bohaterka jest nieustannie w drodze: z jednej strony, tej psychologicznej drodze „stawania się”, szukania własnej tożsamości i celu w życiu, z drugiej, całkiem dosłownie absorbuje ją migracja pomiędzy Polską a Ameryką. Dlatego jej literackie „widzenia” to zwykle spojrzenie z jednego kontynentu na drugi: widzenie Polski z perspektywy Ameryki, Ameryki z perspektywy Polski. Inaczej jednak niż Czesław Miłosz, który swoje amerykańskie „widzenia” wysnuł z jednego stabilnego punktu Zatoki San Francisco, tutaj, ze względu na „płynność” współczesności, widzenia bohaterki zawsze są „nieostre”, iluzyjne. Postaci, pojawiające się w tych opowiadaniach to często ludzie, którzy żyją złudzeniami – marzeniami o wielkiej miłości czy rodzinnym szczęściu („Cisza w X”, „Czysta woda”, „Obietnica”), o samorealizacji („Historia”, „Bojownik”), o wyższości Zachodniej kultury i dobrobytu nad innymi częściami świata („Wycinki”, „Pani Dorota”, „Ameryka!”, „Nieostre widzenia”). Te osoby nie wiedzą, że świat, w którym istnieją, jest światem derridiańskiej „hauntologii” (od „haunt” – „nawiedzać, straszyć” i „ontology” – „ontologia”): pełnym duchów, czyli ukrytych wpływów historii, ekonomii i techniki, których sprawczej siły w naszym życiu zwykle w pełni nie doceniamy.

Dopiero w ostatnim opowiadaniu, przyjmując pan-optyczną perspektywę z wieżowca na Manhattanie, główna bohaterka świadomie próbuje rozszyfrować i opisać mechanizmy rządzące światem, zwłaszcza te odpowiedzialne za ludzkie cierpienie. Niestety, podobnie jak ja, bohaterka książki jest krótkowidzem. Pod koniec zbioru dochodzi do wniosku, że dążenie do spójnej, autorytatywnej wizji świata jest sprzeczne z jej naturą. Jedyne, co może zaoferować czytelnikom zamiast wszechogarniającego „widzenia”, to mgliste przeczucie, rozmyty kształt na „obrzeżach wizji”.

O AUTORZE

Katarzyna Jakubiak

Pisarka, tłumaczka, naukowczyni i pedagożka. Wykłada literaturę i pisanie na Millersville University w Pensylwanii. Naukowo zajmuje się głównie literaturą diaspory afrykańskiej i jej międzynarodową recepcją oraz zagadnieniami przekładu. Laureatka nagrody „Literatury na Świecie” (2006) za przekład tomu wierszy Yusefa Komunyaki Pochwała miejsc ciemnych. Autorka zbioru opowiadań Nieostre widzenia (Biuro Literackie, 2012) nominowanego do Nagrody Literackiej Europy Środkowej Angelus oraz Nagrody Literackiej dla Autorki Gryfia. Od ponad 20 lat mieszka w USA, w tym przez ostatnie 15 lat w hrabstwie Lancaster w Pensylwanii.

powiązania

Obce stany

nagrania / TransPort Literacki Hubert Zemler Katarzyna Jakubiak

Czytanie z książki Obce stany z udziałem Katarzyny Jakubiak w ramach festiwalu TransPort Literacki 27. Muzyka Hubert Zemler.

WIĘCEJ

Rozmowy na koniec: odcinek 10 Katarzyna Jakubiak

nagrania / TransPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Katarzyna Jakubiak

Dziesiąty odcinek z cyklu “Rozmowy na koniec” w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.

WIĘCEJ

Pomiędzy dźwiękami

recenzje / KOMENTARZE Katarzyna Jakubiak

Autorski komentarz Katarzyny Jakubiak, towarzyszący premierze książki Obce stany, wydanej w Biurze Literackim 13 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Wychodzić poza wąską perspektywę własnego doświadczenia

debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Katarzyna Jakubiak

Odpowiedzi Katarzyny Jakubiak na pytania Tadeusza Sławka w „Kwestionariuszu 2022”.

WIĘCEJ

Poczucie wiecznego nieprzyzwyczajenia

wywiady / O KSIĄŻCE Izabela Poniatowska Katarzyna Jakubiak

Rozmowa Izabeli Poniatowskiej z Katarzyną Jakubiak, towarzyszący premierze książki Obce stany, która ukaże się w Biurze Literackim 13 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Matka patrzy na amerykańskie obozy Straży Granicznej

felietony / cykle PISARZY Katarzyna Jakubiak

10. odcinek cyklu „Obce stany” autorstwa Katarzyny Jakubiak.

WIĘCEJ

Skupienie światów (czytając Ahdaf Soueif w Ameryce)

felietony / cykle PISARZY Katarzyna Jakubiak

8. odcinek cyklu „Obce stany” autorstwa Katarzyny Jakubiak.

WIĘCEJ

Nadzieja po Pittsburghu

felietony / Katarzyna Jakubiak

7. odcinek cyklu „Obce stany” autorstwa Katarzyny Jakubiak.

WIĘCEJ

Moje widzenie rzeczywistości jest nieostre

wywiady / O KSIĄŻCE Justyna Sobolewska Katarzyna Jakubiak Sławomir Iwasiów

Rozmowa Sławomira Iwasiowa i Justyny Sobolewskiej z Katarzyną Jakubiak, towarzysząca premierze e-booka Nieostre widzenia, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Moje widzenie rzeczywistości jest nieostre

wywiady / O KSIĄŻCE Justyna Sobolewska Katarzyna Jakubiak Sławomir Iwasiów

Rozmowa Sławomira Iwasiowa i Justyny Sobolewskiej z Katarzyną Jakubiak, towarzysząca premierze e-booka Nieostre widzenia, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Znaczenia i trzewia

recenzje / IMPRESJE Aleksandra Grzemska

Recenzja Aleksandry Grzemskiej towarzysząca premierze e-booka Katarzyny Jakubiak Nieostre widzenia, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Obcy w mieście Cracow, czyli Ameryka!

recenzje / ESEJE Katarzyna Northeast

Recenzja Katarzyny Northeast towarzysząca premierze e-booka Nieostre widzenia Katarzyny Jakubiak, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Dojrzewanie do Ameryki

recenzje / ESEJE Tymoteusz Milas

Recenzja Tymoteusza Milasa z książki Nieostre widzenia Katarzyna Jakubiak, która ukazała się w sierpniu 2013 roku w miesięczniku „Lampa”.

WIĘCEJ

Ustanawianie umiejscowienia

recenzje / ESEJE Aleksandra Grzemska

Recenzja Aleksandry Grzemskiej, towarzysząca premierze książki Obce stany Katarzyny Jakubiak, wydanej w Biurze Literackim 13 czerwca 2022 roku.

WIĘCEJ

Znaczenia i trzewia

recenzje / IMPRESJE Aleksandra Grzemska

Recenzja Aleksandry Grzemskiej towarzysząca premierze e-booka Katarzyny Jakubiak Nieostre widzenia, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Obcy w mieście Cracow, czyli Ameryka!

recenzje / ESEJE Katarzyna Northeast

Recenzja Katarzyny Northeast towarzysząca premierze e-booka Nieostre widzenia Katarzyny Jakubiak, wydanego w Biurze Literackim 23 lutego 2016 roku.

WIĘCEJ

Dojrzewanie do Ameryki

recenzje / ESEJE Tymoteusz Milas

Recenzja Tymoteusza Milasa z książki Nieostre widzenia Katarzyna Jakubiak, która ukazała się w sierpniu 2013 roku w miesięczniku „Lampa”.

WIĘCEJ