Wychodzić poza wąską perspektywę własnego doświadczenia

Czy literatura jest wirusem czy przeciwnie – szczepionką?

Mój zmęczony pandemią umysł stawia opór tej metaforze. Wolałabym nie identyfikować literatury ani z jednym, ani z drugim. Zarówno „wirus”, jak i „szczepionka” sygnalizują jakiś stan pogotowia, stan walki. Chciałabym myśleć o literaturze jako o czymś związanym ze zdrowiem i normalnością, za którą tak wszyscy tęsknimy.

Jakiemu zwierzęciu poświęciłabyś wiersz lub opowiadanie?

W obecnych okolicznościach wybrałabym takie zwierzę, które stawia wyzwanie śmiertelności. Na przykład wilka tasmańskiego, który jest podobno gatunkiem wymarłym, ale co jakiś czas pojawiają się raporty osób przekonanych, że go widzieli i że zwierzę nie wyginęło, tylko sprytnie ukrywa się przed ludźmi. Inspiruje mnie też tzw. nieśmiertelna meduza (Turritopsis dohrnii), która w sytuacji zranienia czy choroby potrafi odwrócić swój cykl życiowy i wrócić do stadium polipa. Nigdy więc nie umiera na skutek starości lub choroby, tylko jeśli zostanie zabita. O tych obu fascynujących stworzeniach dowiedziałam się od moich dzieci.

Czy myślałaś kiedyś „jak góra” lub „jak morze”?

Przyznam, że nigdy nie myślałam i nie pisałam z takiego punktu widzenia, ale na pewno zdarzyło mi się myśleć o morzu i innych naturalnych zbiornikach wodnych jak o osobach. (Kiedy to piszę, myślę o angielskim wyrażeniu body of water, które lepiej niż polski „zbiornik wodny” oddaje cielesność wody). Zawsze miałam bardzo silny emocjonalny związek z wodą, szczególnie w bezpośredniej interakcji zanurzania się, pływania, dotykania. Jednym z moich ulubionych „portretów” wody w literaturze jest inteligentny ocean z Solaris Stanisława Lema. „Inteligencja” wody jako motyw w literaturze interesuje mnie też niezmiennie w twórczości rdzennych Amerykanów, na przykład u współczesnej pisarki Louise Erdrich.

Gdybyś miała wybrać artystę, który napisałby muzykę do twojego wiersza lub opowiadania i wykonał go na scenie, byłby to…?

Kiedy po raz pierwszy przeczytałam to pytanie, pomyślałam sobie: „Nie mam pojęcia”. Ale tak się składa, że pisząc te słowa, słucham Janusza Muniaka, artysty, z którym miałam szczęście występować dwukrotnie w Krakowie. Oboje, na jednej scenie, pierwszy raz w synagodze Tempel, drugi raz w Jaszczurach odgrywaliśmy swoje przekłady amerykańskiego poety Yusefa Komunyaki. Moje przekłady były przekładami na język polski, Muniaka na język jazzu. Gdybym mogła, wywołałabym teraz ducha Muniaka i poprosiła, żeby zaimprowizował jazzową aranżację do któregoś z moich tekstów.

Jaka była najlepsza rada „poetycka” lub „prozatorska”, jakiej ci udzielono?

Ja być może ciągle jeszcze szukam tej „najlepszej” rady. Ale jest jedna rada, którą lubię i którą zawsze dzielę się z moimi amerykańskimi studentami twórczego pisania. Od niepamiętnych czasów amerykańskie programy creative writing promują zasadę Write what you know, czyli „Pisz o tym, co znasz”. Ale ostatnio pojawiła się poszerzona wersja tej zasady: Write what you know, so know more, czyli „Pisz o tym, co znasz, więc postaraj się poznać więcej”. Ta maksyma motywuje do tego, żeby śmiało, ale i odpowiedzialnie wychodzić w pisaniu poza wąską perspektywę własnego doświadczenia. Namawia do głębokiej empatii, a to bardzo ważne dla prozaików, chociaż dla poetów pewnie też.

Wolność, równość, braterstwo – z którą z tych wartości poezja lub proza mają najwięcej wspólnego?

Z każdą z tych wartości literatura ma coś wspólnego, ale gdybym miała robić ranking, na pierwszym miejscu chyba postawiłabym braterstwo. Literatura pozwala wejść w doświadczenie innego i w ten sposób łączy, pomaga tworzyć więzi między ludźmi o różnych historiach.

Dlaczego ludzie nie czytają poezji i ambitnej prozy?

Czuję się nieswojo z tym pytaniem, bo dla mnie pojęcie „ambitnej” prozy lub poezji jest względne. Nie twierdziłabym więc tak kategorycznie, że ludzie ich nie czytają. Wyrażam tę opinię z perspektywy amerykańskiej, gdzie zgodnie ze stereotypami stan czytelnictwa jest jeszcze gorszy niż w Polsce. A ja ciągle – w różnych kręgach społecznych – napotykam ludzi zafascynowanych tą czy inną książką. Jeśli faktycznie nie czytają, to może dlatego, że ktoś ich do tego zniechęcił. Przychodzi mi do głowy anegdota z moich zajęć „Wprowadzenie do literatury”, przeznaczonych dla studentów różnych kierunków, nie tylko humanistycznych. Na pierwszych zajęciach z poezji kilkoro studentów wyznało mi, że nie lubią poezji, bo w szkole średniej egzaminowano ich ze znajomości poezji za pomocą testów wyboru. Na przykład trzeba było określić, co znaczy jakaś metafora lub symbol w wierszu, przy czym można było wybrać tylko jedną odpowiedź: a, b lub c. Na szczęście ci studenci byli otwarci na propozycje nowych strategii czytelniczych i szybko dali się przekonać, że lektura poezji może być przyjemnością.