Pomiędzy dźwiękami

“(…) ci, których los rzucił, jak mnie, pomiędzy dźwięki” – napisałam w jednym z tekstów w Obcych stanach. Moja emigracja do USA była bardziej wynikiem splotu różnych przypadkowych okoliczności niż świadomego wyboru. Chyba dlatego, mimo że od ponad dwudziestu lat mieszkam w anglojęzycznej przestrzeni, mimo że pracuję, bawię się, myślę i często śnię po angielsku, dla większości mojego twórczego pisania wybrałam język polski. W praktyce oznacza to, że przekład jest niemal stałą częścią mojego procesu twórczego. Wydarzenia, które przeżyłam lub zaobserwowałam w języku angielskim, „przerabiam” na język polski. A to mozolna praca. Nie wszystko przychodzi naturalnie. Wyszukuję zapomniane słowa, nazwy lub związki frazeologiczne w słownikach; często walczę, żeby wyrwać się z jakiegoś obcego rytmu mowy, który stara się zawłaszczyć moje polskie zdania; czasem tracę rozeznanie w tym, co jest obce, a co nie. Zmęczona tymi zmaganiami, przeklinam i pytam sama siebie: „Dlaczego to sobie robię?” Nierzadko pytają mnie też o to inni, szczególnie Amerykanie, którym trudno zrozumieć moją doborowolną rezygnację z korzyści, jakie przynosi pisanie po angielsku. Zwykle odpowiadam im, że pisząc po polsku, zyskuję jakąś formę obecności w Polsce, równoległą do mojej fizycznej obecności w Ameryce. Wyemigrowałam z kraju, ale nie chcę wyemigrować z języka. W myślach dopowiadam jeszcze, że rytmy języka, w którym zadomowiłam się jako dorosła, nigdy nie wywołają we mnie takich twórczych ekstaz, jakie potrafi wzbudzić rytm języka dzieciństwa.

Ale jest jeszcze jedna korzyść takiego tworzenia „w przekładzie”: poczucie wolności, jakie przynosi akt zacierania granic. Kilka razy zdarzyło mi się napisać tekst w jednym języku, potem przetłumaczyć go w całości lub w części na drugi, potem znów częściowo na ten pierwszy i pracować tak nad tekstem, aż nie sposób było określić, co jest w tym przypadku językiem oryginału. Uwielbiam alchemię tego procesu. Uwielbiam, kiedy języki zlewają się w jedno, objawiając swoją naturę jako część jednego bytu. Przypominam sobie wtedy, że tak naprawdę nie muszę przed nikim się tłumaczyć, dlaczego tworzę po polsku czy po angielsku ani martwić się, czy jeden język nie wchłonął w siebie rytmów drugiego. Może wystarczy powiedzieć, że tworzę w języku, a to już samo w sobie jest aktem przekładu świata.

Moje pragnienie zacierania granic dotyczy także tzw. „gatunków” pisarstwa. Ponieważ pracuję w amerykańskim środowisku akademickim, gdzie tradycyjnie, nawet w sferze creative writing, obowiązuje podział na dyscypliny i specjalizacje, nieraz czuję cichą presję mojego otoczenia, bym dała się zaszufladkować.

– Określ się wreszcie – latami mówił mi jakiś wewnętrzny głos, chyba pod wpływem kategorii, które widywałam na stronach uniwersytetów, wydawnictw akademickich i profesjonalnych organizacji. – Jesteś naukowczynią, tłumaczką czy pisarką? A jeśli pisarką, to piszesz fikcję czy niefikcję? Chyba nie myślisz, żeby przy tym wszystkim flirtować także z poezją?

Dopiero przy pisaniu Obcych stanów postanowiłam zignorować szufladki i odetchnąć. Pewnie w końcu dojrzałam, a może wszyscy dojrzeliśmy, bo kategorie, na stronach, które przeglądałam, także zaczęły się rozluźniać. Już żaden głos nie kazał mi się określać.

– Po prostu pisz – mówił tylko.

W Obcych stanach jestem cała – ja-pisarka tekstów naukowych i krytycznych, ja-tłumaczka, ja-twórczyni fikcji, ja-pisarka niefikcji, ja-poetka. Jedna z moich ulubionych autorek amerykańskich, Leslie Marmon Silko, napisała kiedyś, że w tradycji Indian Laguna Pueblo, z której pochodzi, wszystkie przejawy „tworzenia w języku” określa się tylko jednym słowem: „a telling” – „mówienie”. W Obcych stanach po prostu mówię. Mówię o moim świecie, tym pomiędzy dźwiękami. Nie zastanawiajcie się, gdzie mnie przypisać. Jedynie mnie posłuchajcie.