Rzecz o poezji

Spodnią war­stwą książ­ki od same­go począt­ku aż do zakoń­cze­nia jawi się kwe­stia: co poezja – dzię­ki zazna­cze­niu swej obec­no­ści w utwo­rze audio­wi­zu­al­nym – robi z widzem. Joan­na Roszak tro­pi tek­sty poetyc­kie w fil­mach i seria­lach jako swe­go rodza­ju inter­tek­sty, tak jak – o wie­le czę­ściej – widzo­wie tro­pią melo­die i sło­wa zacy­to­wa­nych w fil­mach pio­se­nek. O wie­le czę­ściej, bowiem te inter­tek­sty są ich (widzów) codzien­no­ścią, bo wpa­da­ją w ucho, są zna­czą­cy­mi i/lub nostal­gicz­ny­mi „mag­da­len­ka­mi”. Mnó­stwo pytań tego typu poja­wia się w inter­ne­cie, w ser­wi­sach poświę­co­nych fil­mom lub w ramach forów dys­ku­syj­nych czy grup sku­pio­nych wokół stron na Face­bo­oku: jaka to pio­sen­ka?, kto śpie­wa pio­sen­kę w danej sce­nie?, jaki utwór towa­rzy­szy napi­som koń­co­wym? Tym­cza­sem poezja, co praw­da o wie­le mniej obec­na w fil­mie i seria­lu (ale może dzię­ki temu bar­dziej zna­czą­ca?), pozo­sta­je nie­ja­ko w cie­niu zain­te­re­so­wań widza, jest cichym ele­men­tem akcji, egzy­sten­cji boha­te­rów i życia codzien­ne­go w świa­tach przed­sta­wio­nych. Jak prze­ko­nu­je Joan­na Roszak: „Szew po wpi­sa­niu wier­sza w mate­riał fil­mo­wy jest tu wyraź­ny i tak­że dla­te­go wiersz absor­bu­je oglą­da­ją­ce­go, wyod­ręb­nia się z cia­ła fil­mu. I zra­zu wiersz i prze­strzeń fil­mo­wa scho­dzą się i pozwa­la­ją nawza­jem się roz­po­znać”.

Autor­ki nie inte­re­su­je kolek­cjo­no­wa­nie „wszel­kich moż­li­wych” przy­pad­ków i form obec­no­ści poezji w fil­mie. Jest to, jak wia­do­mo, uto­pia kom­plet­no­ści, jed­na z obse­sji wszel­kiej tema­to­lo­gii. Książ­ka jest de fac­to zupeł­nie ina­czej ukie­run­ko­wa­na. Nie jest ona mia­no­wi­cie bar­dziej czy mniej wyczer­pu­ją­cym „zbio­rem”, ale swe­go rodza­ju rze­czą o poezji – któ­rej szu­ka­my nie tam, gdzie zwy­kli­śmy, i któ­rej powin­ni­śmy się w tych nowych i nie­ocze­ki­wa­nych kon­tek­stach nauczyć „czy­tać”.

Lek­tu­ra książ­ki Joan­ny Roszak pozwa­la się zara­zem zatrzy­mać, zwol­nić, zwró­cić uwa­gę na zna­czą­cy detal, jakim jest wiersz, jak i – mimo wszyst­ko – doce­nić: współ­cze­sną kul­tu­rę audio­wi­zu­al­ną (w tym seria­lo­wą i fil­mo­wą). W owej kon­klu­zji naj­le­piej odwo­łać się do przy­wo­ły­wa­ne­go wie­lo­krot­nie przez autor­kę Josi­fa Brod­skie­go, któ­ry „uwa­żał, że jest coś gor­sze­go od lek­ce­wa­że­nia ksią­żek – ich nie­czy­ta­nie”. Zna­ne są też poglą­dy nobli­sty (wyło­żo­ne cho­ciaż­by w ese­ju Nie­skrom­na pro­po­zy­cja) na koniecz­ny i zba­wien­ny udział poezji w życiu codzien­nym czło­wie­ka oraz w prze­strze­ni publicz­nej, w któ­rej on prze­by­wa, nawet jeśli w ramach pośpiesz­nych i zry­tu­ali­zo­wa­nych czyn­no­ści (restau­ra­cje, sta­cje metra). Osta­tecz­nie szu­ka­nie, doce­nia­nie, wresz­cie – inter­pre­to­wa­nie poezji w fil­mach i seria­lach to wła­ści­wie gest Brod­skie­go, albo jesz­cze ina­czej: gest zaświad­cza­ją­cy, że idea Brod­skie­go w być może nie­ocze­ki­wa­nym dla nie­go sty­lu, nie­moż­li­wym do wyobra­że­nia jesz­cze parę lat temu – przy­naj­mniej w jakiejś czę­ści się wypeł­ni­ła.