Rzecz o poezji

Spodnią warstwą książki od samego początku aż do zakończenia jawi się kwestia: co poezja – dzięki zaznaczeniu swej obecności w utworze audiowizualnym – robi z widzem. Joanna Roszak tropi teksty poetyckie w filmach i serialach jako swego rodzaju interteksty, tak jak – o wiele częściej – widzowie tropią melodie i słowa zacytowanych w filmach piosenek. O wiele częściej, bowiem te interteksty są ich (widzów) codziennością, bo wpadają w ucho, są znaczącymi i/lub nostalgicznymi „magdalenkami”. Mnóstwo pytań tego typu pojawia się w internecie, w serwisach poświęconych filmom lub w ramach forów dyskusyjnych czy grup skupionych wokół stron na Facebooku: jaka to piosenka?, kto śpiewa piosenkę w danej scenie?, jaki utwór towarzyszy napisom końcowym? Tymczasem poezja, co prawda o wiele mniej obecna w filmie i serialu (ale może dzięki temu bardziej znacząca?), pozostaje niejako w cieniu zainteresowań widza, jest cichym elementem akcji, egzystencji bohaterów i życia codziennego w światach przedstawionych. Jak przekonuje Joanna Roszak: „Szew po wpisaniu wiersza w materiał filmowy jest tu wyraźny i także dlatego wiersz absorbuje oglądającego, wyodrębnia się z ciała filmu. I zrazu wiersz i przestrzeń filmowa schodzą się i pozwalają nawzajem się rozpoznać”.

Autorki nie interesuje kolekcjonowanie „wszelkich możliwych” przypadków i form obecności poezji w filmie. Jest to, jak wiadomo, utopia kompletności, jedna z obsesji wszelkiej tematologii. Książka jest de facto zupełnie inaczej ukierunkowana. Nie jest ona mianowicie bardziej czy mniej wyczerpującym „zbiorem”, ale swego rodzaju rzeczą o poezji – której szukamy nie tam, gdzie zwykliśmy, i której powinniśmy się w tych nowych i nieoczekiwanych kontekstach nauczyć „czytać”.

Lektura książki Joanny Roszak pozwala się zarazem zatrzymać, zwolnić, zwrócić uwagę na znaczący detal, jakim jest wiersz, jak i – mimo wszystko – docenić: współczesną kulturę audiowizualną (w tym serialową i filmową). W owej konkluzji najlepiej odwołać się do przywoływanego wielokrotnie przez autorkę Josifa Brodskiego, który „uważał, że jest coś gorszego od lekceważenia książek – ich nieczytanie”. Znane są też poglądy noblisty (wyłożone chociażby w eseju Nieskromna propozycja) na konieczny i zbawienny udział poezji w życiu codziennym człowieka oraz w przestrzeni publicznej, w której on przebywa, nawet jeśli w ramach pośpiesznych i zrytualizowanych czynności (restauracje, stacje metra). Ostatecznie szukanie, docenianie, wreszcie – interpretowanie poezji w filmach i serialach to właściwie gest Brodskiego, albo jeszcze inaczej: gest zaświadczający, że idea Brodskiego w być może nieoczekiwanym dla niego stylu, niemożliwym do wyobrażenia jeszcze parę lat temu – przynajmniej w jakiejś części się wypełniła.