W Kolażach Herta Müller krąży wokół swych najważniejszych tematów: przemocy, totalitaryzmu, wyobcowania, niemożności zakorzenienia się w świecie. Wyrwane z pierwotnych kontekstów słowa są doskonałą metaforą wygnania, którego w powieściach rumuńskiej pisarki doświadczają wszyscy – nawet ci, którzy nigdy nie ruszają się z miejsca. To właśnie kolaże, powstające na marginesie powieściowego projektu Müller, stanowią najważniejsze ogniwo jej literackiego dzieła – są bodaj najlepszym sposobem na zainscenizowanie obcości, traumy i bólu.

Autorka sięga do źródeł gatunku – utwory te wiele zawdzięczają bowiem jego surrealistycznym początkom. Oddech lecący jak niesiona dymem papuga czy grzebień porównywany do obranej krewetki mogą przywodzić na myśl płótna Salvadora Dalego czy Marca Chagalla. Wciąż powracają obrazy przejścia granicznego i strażników, tajny urząd i jego funkcjonariusze. Wraca również znany z prozy Müller sprzeciw wobec wszelkich form wykluczenia. Ale odnajdujemy tutaj przede wszystkim poezję chwili, sytuacji, anegdoty, zaskakującą niespodziewanymi frazami (“chętnie byłabym pianą/na wargach klarnetu”) i wspaniałymi metaforami (“niebo z miąższu melona”).

Kolaże, dzięki grafice będącej integralną częścią tej poezji, są bardzo swoistym portretem otaczającej rzeczywistości. Tym dotkliwszej, że powstałej z reporterskiego opisania świata i codzienności.

Czy wyrazy czytane w gazetach coś jeszcze znaczą? Przez swój język – poetycki i okrutny – przynoszą uniwersalne przesłanie o kondycji ludzkiej, a także  – co zaskakujące – w swoim brutalnym pięknie i prawdzie pozwalają przeżyć pewnego rodzaju katharsis. Wycięte z gazet wyrazy, skomponowane w jedną całość z elementem graficznym tworzą specyficzne pocztówki. Pocztówki są zatem rodzajem wiadomości, relacją zza muru doświadczeń … Język używany przez nią bowiem do opisu świata, zwłaszcza tego, z którego uciekła – rządzonej przez tajną policję komunistycznej Rumunii, jest specyficzny.

Dostajemy obraz pokawałkowany, ale noszący ślady codziennych przeżyć i potocznego języka – ubrany w strój poezji, a jednak wciąż przypominający przeczytaną właśnie nie całkiem świadomie gazetę. Po Kolaże warto sięgnąć, jeśli chcemy na chwilę wejść w ten dziwny obszar pomiędzy pocztówką a poezją, w którego eksplorowaniu niemiecka pisarka jest jednym z najlepszych przewodników. 

Znakomita kompilacja poetyckich kolaży noblistki i ich przekładów autorstwa Leszka Szarugi. Operując słowami wyjętymi z oryginalnego kontekstu, Müller tworzy opowieści godne miana małych majstersztyków. Świat przedstawiony to przede wszystkim surrealistyczne sceny wyrwane z codziennego życia – pełno w nich odartych z tożsamości postaci, nonsensownych zachowań, nieustannej niepewności, przenikliwej pustki. (…) Poza kolażowym tekstem każde dzieło zawiera adekwatnie tajemnicze obrazki. Kompozycje są doskonale akuratne, nie tylko je czytamy, ale również, a może przede wszystkim, oglądamy. (…) Całość uzupełnia wartościowe posłowie tłumacza, który osadza utwory w kontekście życia i twórczości autorki, zwraca również uwagę na kwestię przekładu. Dwujęzyczność publikacji to podwójna gratka dla tych, którzy posługując się językiem niemieckim, będą w stanie wychwycić dodatkowe sensy i nieprzekładalne na polszczyznę gry słów.

W czym tkwi siła tego typu literatury? Na pewno dużą rolę odgrywa pozorna przypadkowość w łączeniu słów i wynikające z tego złudne przeczucie obcowania z “bezsensem”, absurdem doprowadzonym do samych granic. Wszystko to co przedstawione zostało jako żywe w tym zbiorze ma dualistyczną naturę, dzięki czemu może reagować na coraz to nowe wcielenia surrealizmu. (…) To literatura reagująca z wrażeniami wizualnymi, trójwymiarowy krzyk rozpaczy i próba osiągnięcia wewnętrznego ukojenia.