Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, XII.

Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki

XII.

moja siostra Wanda przynosi ze spaceru lilię
a ja piszę wiersz o śmierci
a ja znowu ten wiersz piszę od początku
i nie umiem skończyć

ani przerwać w połowie tak żeby się zachwiał
jak lilia śmiertelnie kiedy szukam dla niej
najodpowiedniejszego słowa
zamiast garnuszka wody

Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki przez całe życie pisze jeden wiersz – zgadzają się co do tego zarówno wielbiciele jego poezji, jak i ci, których drażni jego przewidywalność, powtarzalność poruszanych przez niego tematów, katarynkowość frazy, barokowa maniera.

Niektórzy twierdzą, że poetą się jest, inni – że się nim bywa; Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki stara się być poetą permanentnie, ponieważ ma poczucie, że świat, którego nie można wyśpiewać w wierszu, rozsypuje się, osuwa w nicość, że lęk, którego nie da się zapętlić w wierszu, zapętli się wokół szyi. Tak, Dycki pisze, aby uchronić świat przed rozpadem i aby nie oszaleć.

Najlepszym tego świadectwem jest wiersz oznaczony łacińską cyfrą XII – jedna z setek pieśni, piosneczek, trenów, tworzących wspólny cykl, łańcuch, do którego poeta uwiązał śmierć oraz bezdomnego psa własnego ciała, szukającego czułości i akceptacji w ciałach innych mężczyzn.

W wierszu pt. XII. autor mówi właściwie to samo, co zdążyłem przed chwilą o nim opowiedzieć:

(…) piszę wiersz o śmierci
a ja znowu ten wiersz piszę od początku
i nie umiem skończyć.

To wyznanie nie oznacza bynajmniej, że poeta bez przerwy siedzi przy biurku nad kartką, z podpartym czołem, pogrążon w twórczym mozole. Ja go widzę raczej jako człowieka, który pisze, idąc ulicą, kupując 20 dkg sera (albo – wszak to Dycki: kości) czy rozbierając się do snu. Teraz akurat – a więc w wierszu XII – wciąga do tekstu swoją siostrę Wandę, która przynosi ze spaceru lilię. Teraz akurat siostra Wanda weszła poecie w poetycki kadr nr XII, a lilia, którą przyniosła, stała się czymś więcej niż kwiatem i dzięki poecie już nigdy nie zwiędnie.
Spróbujmy przyjrzeć się całej sytuacji: Wanda wraca ze spaceru z kwiatem i albo wręcza go bratu, albo zostawia beztrosko na stole. Poeta czuje, że powinien jak najszybciej wsadzić lilię do wody, tym bardziej, że – jak zauważa – „zachwiała się śmiertelnie”. Lecz co robi zamiast tego? Szuka dla niej „najodpowiedniejszego słowa”. Uznaje, że słowo jest w tej chwili ważniejsze od wody, i ma rację, wszak lilia ocalała, a nawet rozkwitła nam w wierszu. Ciekawe, czy na wpół zwiędła, omdlała lilia uważała podobnie…
Skupmy się na tym jej omdleniu. Bohater jakby zazdrości jej tego stanu; taka świeża jeszcze, a już wiotczejąca, „zachwiana” – jak czytamy – intryguje poetę najbardziej:

a ja piszę wiersz o śmierci
a ja znowu ten wiersz piszę od początku
i nie umiem skończyć

ani przerwać w połowie tak żeby się zachwiał
jak lilia śmiertelnie (…)

Poeta boi się wiersz przerwać nie dlatego, że mógłby stracić wątek, biegnąc z pomocą lilii, że jego tekst mógłby się zachwiać. Gdyby tak było, użyłby przeczenia, napisałby:

(…) nie umiem skończyć
ani przerwać w połowie tak żeby się [nie] zachwiał

…lecz tego „nie” w wierszu nie ma. To łatwa do przeoczenia, a jednak kluczowa dla zrozumienia pieśni XII różnica.

Należałoby więc sądzić, że chociaż poeta mozolnie i być może od wielu już lat pisze „ten sam wiersz o śmierci”, wciąż nie jest w stanie uchwycić jej istoty, która z taką siłą objawiła mu się w obrazie chwiejącego się kwiatu. Nie jest w stanie, a może: nie chce, ponieważ pisząc o śmierci, tak naprawdę ją odgania, odpędza, egzorcyzmuje, wyrzuca poza tekst.

Trudno jest stworzyć wiarygodny wiersz o śmierci, pisząc przeciwko niej. Mówiąc o lęku wobec śmierci, mówimy o sobie, nie o niej. Oddalamy się od jej istoty. To tak, jakby napisać traktat o milczeniu. Cóż począć w takiej sytuacji?

Z pomocą przychodzi Eugeniuszowi Tkaczyszynowi-Dyckiemu siostra Wanda i przyniesiona przez nią lilia. Szukając dla niej „najodpowiedniejszego słowa zamiast garnuszka wody”, wciąga poeta do tekstu, a więc do swego umysłu, umieranie prawdziwe – z całym jego pięknem – i w rezultacie sprawia, że to, czego się bał, a czego w głębi duszy pragnął, stało się prawdziwe: jego wiersz o śmierci się zachwiał.