Polska poezja na eksport: przewodnik nieoczywisty

Odpo­wiedź na pyta­nie, kogo z pol­skich auto­rek i auto­rów war­to było­by prze­tłu­ma­czyć na języ­ki obce czy zapre­zen­to­wać mię­dzy­na­ro­do­wej publicz­no­ści, nie jest pro­sta – z pew­ną naro­do­wą dumą chcia­ło­by się wręcz zmo­dy­fi­ko­wać pyta­nie: kogo tłu­ma­czyć i pre­zen­to­wać naj­pierw. Oczy­wi­ście, mamy już prze­kła­dy „naszych”, tych bar­dziej kano­nicz­nych i tych mniej: pole z pew­no­ścią nie zosta­ło jed­nak jesz­cze obro­bio­ne w satys­fak­cjo­nu­ją­cym stop­niu. Poezja pol­ska – współ­cze­sna i naj­now­sza – jest zaś tak zróż­ni­co­wa­na, że wybór jed­ne­go czy nawet dwóch nazwisk jest zada­niem zbyt trud­nym. Stąd za naj­cel­niej­sze roz­wią­za­nie uzna­ła­bym wska­za­nie kil­kor­ga osób, któ­rych tek­sty stwo­rzy­ły­by prze­kro­jo­wą wizję współ­cze­snej (naj­now­szej, naj­młod­szej) poezji pol­skiej, wraz ze wska­za­niem na ich (nie­kie­dy nie­mło­de już) inspi­ra­cje. Dzię­ki temu czy­tel­ni­cy i czy­tel­nicz­ki spo­za kra­ju mie­li­by szan­sę zro­zu­mie­nia, co wła­ści­wie wyda­rzy­ło się w naszej liry­ce ostat­nich dwu­dzie­stu lat – i choć nie­któ­re nazwi­ska z listy, któ­rą za chwi­lę zapro­po­nu­ję, docze­ka­ły się tłu­ma­czeń, siłę takie­go pro­jek­tu widzia­ła­bym wła­śnie w zde­rze­niu ist­nie­ją­cych już za gra­ni­ca­mi kra­ju gło­sów z tymi zupeł­nie nowy­mi.

Zaczę­ła­bym więc od gło­sów patro­nu­ją­cych: nie wyobra­żam sobie roz­mo­wy o pol­skiej poezji naj­now­szej bez odwo­ła­nia do Miło­sza Bie­drzyc­kie­go i Rober­ta Rybic­kie­go. Ci auto­rzy funk­cjo­nu­ją już jed­nak w obcych języ­kach, stąd – dalej szu­ka­jąc pod­staw tego, co obser­wu­je­my dzi­siaj – posta­wi­ła­bym na prze­kład liry­ki Toma­sza Puł­ki, łączą­ce­go w swo­jej poezji wąt­ki sur­re­ali­zmu, poetyc­kiej wyobraź­ni, żar­tu i dezyn­wol­tu­ry wyraź­ne u MLB i Ryby, z moc­ny­mi, poli­tycz­ny­mi i roman­tycz­ny­mi nuta­mi Kon­ra­da Góry i Szcze­pa­na Kopy­ta. To wła­śnie w połą­cze­niu ich nie­co pun­ko­we­go, kry­tycz­ne­go tonu (któ­ry tak­że aż pro­si się o dal­sze prze­kła­dy) z Puł­kow­ską wyobraź­nią widzia­ła­bym naj­moc­niej­szą bazę dla dzi­siej­szych dyk­cji.

Po zary­so­wa­niu tła poka­za­ła­bym, co dziś obser­wu­je­my w poezji naj­młod­szej, naj­śwież­szej – z całym sza­cun­kiem i uzna­niem dla poetyc­kich milen­nial­sów, któ­rzy jed­nak doro­bi­li się już pew­nej mię­dzy­na­ro­do­wej roz­po­zna­wal­no­ści (Bar­ba­ra Klic­ka, Urszu­la Honek itd.). Tutaj widzia­ła­bym całą pale­tę moż­li­wo­ści: idąc tro­pem wyobraź­ni, choć nie­ko­niecz­nie typo­wo już puł­kow­skiej, zapro­po­no­wa­ła­bym wypchnię­cie do przo­du sur­re­ali­stycz­nej poezji kobiet. O šala­mu­ni­stach-chło­pa­kach sły­sze­li­śmy już spo­ro: pora więc na poet­ki takie jak Joan­na Łępic­ka czy Emi­lia Kon­wer­ska, u któ­rych spraw­ność języ­ko­wa i świa­do­mość pisar­ska łączą się z prze­ni­kli­wą obser­wa­cją róż­no­rod­nych usy­tu­owań. Obok nich wska­za­ła­bym dyk­cje twór­czo nawo­łu­ją­ce do tra­dy­cji moder­ni­stycz­nych, na przy­kład Woj­cie­cha Kop­cia i Domi­ni­kę Par­szew­ską: auto­re­flek­syj­ne nakie­ro­wa­nie Kop­cia i powrót Par­szew­skiej do idei cza­su, prze­mi­jal­no­ści i ugrun­to­wa­ne­go w niej doświad­cze­nia inte­re­su­ją­co wpi­su­ją się w zna­ne już nur­ty lite­ra­tu­ry świa­to­wej, lecz roz­wi­ja­ją je w zgo­ła odmien­nym kie­run­ku.

W sek­cji „poli­tycz­nej”, poka­zu­ją­cej też – prze­pra­szam za to cokol­wiek cepe­lio­wo brzmią­ce sko­ja­rze­nie – pew­ną inhe­rent­ną „sło­wiań­skość”, umie­ści­ła­bym Justy­nę Kuli­kow­ską i Anto­ni­nę Tosiek: gło­sy wyra­zi­ste, moc­ne, mie­rzą­ce się z róż­ne­go typu wpły­wa­mi (dzie­dzic­twa, pocho­dze­nia, róż­no­rod­nie poj­mo­wa­nej przy­na­leż­no­ści i jej nie­ty­po­wych cele­bra­cji). Całość uzu­peł­ni­ła­bym pol­ski­mi gło­sa­mi z prze­strze­ni nie­nor­ma­tyw­nych – nie­ko­niecz­nie dla­te­go, że mają one szan­sę zagrać w mię­dzy­na­ro­do­wych spo­łecz­no­ściach queero­wych, choć i to pozo­sta­je waż­nym kon­tek­stem, ale głów­nie dla­te­go, że roz­mon­to­wu­ją one homo­ge­nicz­nie postrze­ga­ny model lite­ra­tu­ry pol­skiej. Wska­za­ła­bym tu zwłasz­cza poezję Łęka Zyg­mun­tów­ne­go i Ano­uk Her­man (zwłasz­cza że Sile­sian Gothic świet­nie pasu­je do dys­ku­sji toż­sa­mo­ścio­wych nie tyl­ko w sen­sie płcio­wym, lecz tak­że „tery­to­rial­nym”). Na zakoń­cze­nie doło­ży­ła­bym zaś wywro­to­wą, filo­zo­ficz­ną poezję Mar­ci­na Czer­ka­so­wa, któ­ra – choć nie tyle mło­da, ile dopie­ro wzra­sta­ją­ca w szer­szym odbio­rze – nie­ustan­nie mie­rzy się z pro­ble­ma­mi, jakie pod­jął dla nas jesz­cze Andrzej Sosnow­ski: iro­nią, kwe­stią roz­pro­szo­nej wła­dzy czy wid­mon­to­lo­gią. Nie prze­pi­su­je ona jed­nak minio­ne­go: widzi nato­miast jego upior­nie żywot­ne duchy w teraź­niej­szo­ści i poka­zu­je nam, że nigdy nie roz­wia­ły się napraw­dę (witaj, tech­no­ka­pi­ta­li­zmie!).

W ten spo­sób powsta­ła­by więc pew­ne­go typu klam­ra: to, co już zna­ne, otwie­ra­ło­by drzwi do jesz­cze cze­ka­ją­ce­go na odkry­cie – w tym zakre­sie mamy zaś ogrom­ne i otwar­te pole do popi­su. Wyda­je się też, że o dopie­ro roz­wi­ja­ją­cej swo­ją roz­po­zna­wal­ność „mło­dzie­ży” usły­szy­my jesz­cze nie raz – i niech jej echo wybrzmi jak naj­sze­rzej.