Rzecz dzieje się w Polsce, to znaczy wszędzie

Ilość tomów, któ­re zasłu­gu­ją na prze­kła­dy, zapew­ne prze­wyż­sza nie­ste­ty moż­li­wo­ści zagra­nicz­nych wydaw­nictw spe­cja­li­zu­ją­cych się w poezji. Mimo to posta­ram się pokłó­cić sam ze sobą nie tyl­ko o to, któ­re kon­kret­nie gło­sy mogą czy­tel­ni­kom spo­za Pol­ski wydać się szcze­gól­nie waż­ne, odkryw­cze i cie­ka­we, ale też co we współ­cze­snej pol­skiej poezji jako takiej może być dla nich pocią­ga­ją­ce.  Wymie­nio­ne kry­te­ria nie zawsze się pokry­wa­ją. War­to więc ważyć te racje, szu­ka­jąc ksią­żek do prze­ło­że­nia. Moja intu­icja co praw­da jest nie­co wzmoc­nio­na tym, że od dwóch mie­się­cy prze­by­wam poza Pol­ską i o lite­ra­tu­rze roz­ma­wiam głów­nie z piszą­cy­mi oso­ba­mi z innych kra­jów, ale pozo­sta­je ona wciąż tyl­ko intu­icją.

Myślę, że nie­zbęd­ne było­by roze­zna­nie nie tyl­ko ryn­ków, ale i kul­tu­ry, pro­ble­mów i sto­ją­cej za nimi histo­rii poszcze­gól­nych kra­jów (czy obsza­rów języ­ko­wych). Nie wszę­dzie bowiem te same tomy mogą oka­zać się rów­nie atrak­cyj­ne. Dobrym przy­kła­dem mogą być tu dwie gło­śne, sio­strza­ne książ­ki – Chłop­ki. Opo­wieść o naszych bab­kach i Słu­żą­ce do wszyst­kie­go. Ta pierw­sza zosta­ła prze­ło­żo­na na język sło­wac­ki, dru­ga na cze­ski. Decy­zja była dyk­to­wa­na histo­rią tych, jak nam się cza­sem wyda­je, bliź­nia­czych, choć w isto­cie bar­dzo róż­nych kra­jów. I choć to przy­kład spo­za pola, o któ­rym roz­ma­wia­my, to ta zasa­da wyda­je się waż­na i w poezji. Nie odwa­żę się pod­jąć suflo­wa­nia tego, czy­ja książ­ka na któ­rym ryn­ku mogła­by zna­leźć czy­tel­ni­ków. Wspo­mi­nam o tym jako istot­nym, jak mi się wyda­je, aspek­cie podej­mo­wa­nia decy­zji. Wyją­tek zro­bię dla książ­ki, któ­ra wyda­je mi się bar­dzo cie­ka­wym przy­pad­kiem. Zestaw do kali­gra­fii Jakub Saj­kow­skie­go to książ­ka, w któ­rej zde­rza­ją się codzien­ne doświad­cze­nia Chiń­czy­ków i Pola­ków, poka­zu­ją­ca, jak głę­bo­ko w język wra­sta nasz spo­sób myśle­nia i postrze­ga­nia życia. Jestem cie­kaw, czy takie poetyc­kie lustro mogło­by zacie­ka­wić chiń­skich czy­tel­ni­ków. Nie­za­leż­nie od tego, pole­cam tę bar­dzo inte­re­su­ją­cą książ­kę uwa­dze.

Kolej­ną kwe­stią jest to, czy fak­tycz­nie zawsze powin­ni­śmy roz­ma­wiać o kon­kret­nych książ­kach. Jestem prze­ko­na­ny, że w przy­pad­ku wie­lu poetek/ów war­to było­by posta­wić na wybór wier­szy zro­bio­ny z myślą o zagra­nicz­nych czy­tel­ni­kach. To pozwo­li uwy­pu­klić te wąt­ki i dyk­cje, któ­re mogą naj­le­piej spraw­dzić się w prze­kła­dzie, a pomi­nąć frag­men­ty zbyt głę­bo­ko osa­dzo­ne w pol­skiej spe­cy­fi­ce. Mogą być one bowiem zupeł­nie nie­zro­zu­mia­łe dla osób nie­za­zna­jo­mio­nych z rodzi­mą kul­tu­rą czy lite­ra­tu­rą.

Nie wyco­fu­jąc się z tej uwa­gi, chcę pod­kre­ślić, że spe­cy­ficz­nie pol­ski lub głę­biej – regio­nal­ny kon­tekst wier­sza – powi­nien być z zasa­dy trak­to­wa­ny jako zale­ta, a nie wada pro­po­zy­cji. Pierw­szy odruch przy podej­mo­wa­niu decy­zji pod­po­wia­da, by szu­kać tych utwo­rów, któ­re nio­sły­by moż­li­wie uni­wer­sal­ną treść i łatwo prze­kła­dal­ny język. Ale czy popu­lar­ność lite­ra­tu­ry połu­dnio­wo­ame­ry­kań­skiej albo japoń­skiej wyni­ka z pokre­wień­stwa naszych kul­tur, czy jest wręcz prze­ciw­nie? U Ser­hi­ja Żada­na, Mah­mu­da Dar­wi­sza, Pete­ra Giz­zy czy Kim Yideum nie tyl­ko szu­kam odpo­wie­dzi na wiel­kie, uni­wer­sal­ne pyta­nia, ale rów­nież wyni­ka­ją­cych z dzie­lą­cych nas róż­nic zasko­czeń, poru­szeń. Chcę znaj­do­wać podo­bień­stwa mimo wyraź­nych róż­nic, a nie dzię­ki ich bra­ko­wi. Chcę rów­nież skon­fron­to­wać się z doświad­cze­niem, któ­re jest mi obce. Myślę, że wię­cej osób się­ga po lite­ra­tu­rę spo­za wła­sne­go krę­gu kul­tu­ro­we­go, szu­ka­jąc tego, cze­go szu­kam w niej i ja. Dla­te­go, jak mi się wyda­je, war­to pod­jąć ryzy­ko się­gnię­cia po wier­sze z jed­nej stro­ny osa­dzo­ne w jakimś rodza­ju lokal­no­ści, w pol­skiej tra­dy­cji i pro­ble­ma­ty­ce, a z dru­giej nie­uni­ka­ją­ce mie­rze­nia się ze spra­wa­mi pierw­szo­rzęd­ny­mi, któ­re przez ten lokal­ny pry­zmat są prze­pusz­cza­ne. W świe­cie, w któ­rym toż­sa­mość sta­je się jed­ną z osi myśle­nia o świe­cie, war­to uznać ją za istot­ny ele­ment pro­po­zy­cji.

Myślę, że war­to przyj­rzeć się w poru­szo­nym kon­tek­ście wier­szom – cza­sem ubra­nym w zwar­te zbio­ry, cza­sem w wybo­ry – Justy­ny Bar­giel­skiej, Anny Ada­mo­wicz, Roma­na Hone­ta, Kon­ra­da Góry, Aga­ty Jabłoń­skiej czy Sta­ni­sła­wa Jagla­rza. For­ma­li­na Macie­ja Filip­ka wyda­je mi się rów­nież cie­ka­wą pro­po­zy­cją – to nie­po­zba­wio­na iro­nii książ­ka, któ­ra opo­wia­da o radze­niu sobie ze skom­pli­ko­wa­ną żało­bą, z pora­nio­nym dora­sta­niem na woj­sko­wym osie­dlu i z pój­ściem w zawo­do­we śla­dy nie­obec­ne­go ojca, w koń­cu o wyba­cze­niu. Sytu­acja mię­dzy­na­ro­do­wa dopi­su­je do tej książ­ki kolej­ne zna­cze­nia. Ale jest to też tom bar­dzo moc­no wyra­sta­ją­cy z mic­kie­wi­czow­skiej tra­dy­cji obec­nej w upio­rycz­nej war­stwie tek­stu, któ­ry nie ma jed­no­cze­śnie nic z tan­det­nej sty­li­za­cji. Się­gnął­bym rów­nież po książ­kę Jaku­ba Beli­ny-Brzo­zow­skie­go, ubie­gło­rocz­ne­go debiu­tan­ta. Jak mi się wyda­je, powinn­na być ona wdzięcz­nym mate­ria­łem do tłu­ma­cze­nie. Na pohy­bel fał­szy­wej skrom­no­ści nie omiesz­kam dopi­sać do tej listy rów­nież Jakub Pszo­nia­ka – w tej kwe­stii zawie­szam spór z samym sobą.