Ucieczka od uświęconych przez tradycję form

Oso­bi­ście żału­ję, że naj­wy­bit­niej­szy powo­jen­ny poeta pol­ski nie otrzy­mał dotąd Nobla. Trze­ba jed­nak zdać sobie spra­wę, że rok w rok nie otrzy­mu­je tej nagro­dy co naj­mniej kil­ku­na­stu pisa­rzy z całe­go świa­ta, któ­rym się ona nale­ży.

Cho­ciaż, co zna­czy, że się nale­ży? Obser­wo­wa­łem już (nie tyl­ko w lite­ra­tu­rze) tyle nie­traf­nych wer­dyk­tów, że nauczy­łem się wszel­kie­go rodza­ju lau­ry trak­to­wać z dystan­sem; są one zawsze wypad­ko­wą gustów, emo­cji, ambi­cji grup­ki ludzi, któ­rzy też prze­cież mie­wa­ją gor­sze dni, pro­ble­my z takim czy innym orga­nem, prze­ży­wa­ją roz­ter­ki miło­sne, źle sypia­ją, etc.

Poza tym nie jestem pewien, czy Róże­wicz do koń­ca speł­nia „noblow­skie kry­te­ria”. Jego pro­jekt poetyc­ki zakła­da cią­głą uciecz­kę od uświę­co­nych przez tra­dy­cję form upra­wia­nia lite­ra­tu­ry, jest jed­nym wiel­kim anty-nur­tem. Poezja zwró­co­na prze­ciw­ko sobie może być dla szwedz­kich aka­de­mi­ków pro­po­zy­cją zbyt rady­kal­ną.

Z dru­giej stro­ny, cele etycz­ne, jakie Róże­wi­czow­ski wiersz przed sobą sta­wia, oka­zu­ją się tak kon­ser­wa­tyw­ne, że aż nie­god­ne miesz­kań­ca pono­wo­cze­sno­ści – mistrza trans­gre­sji, żon­glu­ją­ce­go toż­sa­mo­ścia­mi.

Nie przy­da się Róże­wicz tak­że jako dzia­łacz, jego wier­sze i dra­ma­ty stro­nią od poli­ty­ki, od kolek­tyw­nie poję­tej ide­owo­ści.

Cóż więc po takim poecie, co ani nie bawi, ani nie postu­lu­je? Jak nagro­dzić lite­ra­tu­rę, któ­ra zada­je ból sku­tecz­niej niż fizycz­ny przed­miot, któ­ra wyrze­ka się lite­rac­ko­ści na rzecz bycia po pro­stu? Jak nagro­dzić poezję, któ­ra ska­zu­je nas na cier­pie­nie („Powo­li ostrożnie/ trze­ba zdej­mo­wać słowa// roz­bie­rać obraz z obrazu/ kształ­ty z barw/ obra­zy z uczuć/ aż do rdzenia/ do języ­ka cierpienia/ do śmier­ci” – pisze Róże­wicz w „Na powierzch­ni poema­tu i w środ­ku”)?

Prze­cież cier­pie­nie jest ostat­nią rze­czą, o któ­rej chce­my dziś mówić. Odkąd znik­nę­ło Zło, jego miej­sce zaję­ło wła­śnie cier­pie­nie. Cała ludz­kość dzień i noc pra­cu­je nad tech­ni­ka­mi uśmie­rza­nia bólu. W tym prze­my­śle, nie­ste­ty, uczest­ni­czy rów­nież lite­ra­tu­ra. Więc może jed­nak Róże­wicz nie zasłu­żył na Nobla? Być może zasłu­żył tyl­ko na wie­lo­let­ni flirt z tą nagro­dą? Poja­wia się pyta­nie: „tyl­ko” czy „aż”. Bywa, że flirt jest cie­kaw­szy i bar­dziej płod­ny niż sta­ły zwią­zek.