Glosa: z wycieczki

Glosa: Z wycieczki

W tym labi­ryn­cie
gdzie na każ­dym zakrę­cie inna
inny zachwa­la kłę­bek z nicią
coraz to inną
wabiąc bar­wą

naby­łam
igłę z naparst­kiem i motek na pró­bę
odwi­jam
czy star­czy bodaj
na sce­ro­wa­nie dziu­ry na pię­cie hero­sa
bodaj na owi­nię­cie wokół pal­ca
bodaj na -

nie star­czy­ło

i oto zna­la­złam się pośród was
w labi­ryn­cie
gdzie wszyst­kie nici są za krót­kie prócz
prócz nici fir­my Alfa prócz
nici fir­my Beta prócz
nici z nici
któ­rych chwi­lo­wo zabra­kło

odwi­jam
czy bodaj na ścieg
znak kośla­wy że tędy mnie wie­dli

nie star­czy­ło

i oto zna­la­złam się pośród
w labi­ryn­cie

gdzie już inna Ariad­na inny zachwa­la kłę­bek lub
namiast­kę kłęb­ka lub
cokol­wiek zamiast -
niech­że więc będzie to zamiast
dla wszyst­kich to samo zamiast

nie star­czy­ło

i oto zna­la­złam was pośród was
w labi­ryn­cie
a tam­ta ścia­na to nie żad­na ścia­na
to ścia­na ścia­ny
a ta ścież­ka to nie żad­na ścież­ka
to ścież­ka ścież­ki
a ten znak wydra­pa­ny na murze
to doni­kąd znak
to znak same­go zna­ku

jak tu cuch­nie
od potu cze­ka­nia od potu spo­ce­nia
jak tu dud­ni
od prze­bie­ra­nia noga­mi w miej­scu i w miej­scu

teraz weź­my się razem za ręce
trzy­maj­my się moc­no

teraz wychyl­my się wszy­scy za -
zawsze za tam­tą ścia­nę
za -
jesz­cze o jed­ną dalej
za -
zawsze w to OBOK

nie ma się cze­go bać
w każ­dym razie
w tym labi­ryn­cie nie ma labi­ryn­tu
inne­go

nie ma się cze­go bać
w każ­dym razie
to nie w tym tutaj jest tam­ten dru­gi
to ten jest w tam­tym.

1969

Zacie­ka­wi­ło mnie zda­nie Zyg­mun­ta Bau­ma­na na Euro­pej­skim Kon­gre­sie Kul­tu­ry we Wro­cła­wiu, że oto w naszej epo­ce nie wybie­ra się już jed­nej li tyl­ko z dwu danych nam moż­li­wo­ści (co ilu­stru­je zwrot: albo-albo), ponie­waż nastą­pi­ła mul­ti­pli­ka­cja tych moż­li­wo­ści, stąd dzi­siaj zamiast: albo-albo mamy i i i -.

Pisząc czter­dzie­ści lat temu lirycz­ny (wier­szo­wa­ny) roz­dział w powie­ści Pta­ki dla myśli (l969-70), zaty­tu­ło­wa­ny „Glo­sa z podró­ży”, po omac­ku rów­nież i ja zbli­ża­łam się do poję­cia mul­ti­pli­ka­cji, choć­by w oglą­dzie fascy­nu­ją­ce­go ludz­kość od cza­sów antycz­nych mitu labi­ryn­tu, tej jak­że pojem­nej i nośnej do dziś meta­fo­ry mówią­cej o nie­po­ję­to­ści świa­ta. Oto nić Ariad­ny, wrę­czo­na Teze­uszo­wi, żeby po zabi­ciu Mino­tau­ra zdo­łał wydo­stać się z labi­ryn­tu, ta jej poje­dyn­cza nić w obec­nej dobie mul­ti­pli­ku­je się w wie­lość nici zachwa­la­nych na każ­dym zakrę­cie labi­ryn­tu przez takie czy inne insty­tu­cje i fir­my, a więc np. nici fir­my Alfa, nici fir­my Beta, czy wresz­cie „nici z nici” (któ­rych chwi­lo­wo zabra­kło).

Wszyst­kie razem oka­zu­ją się w prak­ty­ce za krót­kie, żad­na spo­śród tak wie­lu nie potra­fi komu­kol­wiek wska­zać wyj­ścia z tej nader skom­pli­ko­wa­nej budow­li, zarów­no w jej usy­tu­owa­niu ziem­skim jak i ponad nim, w wymia­rze wszech­świa­ta, któ­ry – on tak­że – nie daje się pojąć w peł­ni. Tak więc od zara­nia dzie­jów ludz­kość gło­wi się, któ­ry z danych nam labi­ryn­tów jest tym wła­ści­wym i czy w tym tutaj mie­ści się jakiś dru­gi, czy też ten tu mie­ści się w jakimś tam­tym i czy uda się w nich odna­leźć jakieś wyj­ście.

Sytu­acji nie uła­twia aktu­al­ny, zewnętrz­ny kon­tekst poli­tycz­ny, a tak­że kon­tekst pol­ski, jako że wiersz powsta­wał w kry­zy­so­wej dobie ostat­nich mie­się­cy rzą­dów Gomuł­ki, nakła­da­jąc się zmęt­nia­łym cie­niem, peł­nią­cym rolę zasło­ny przy­kry­wa­ją­cej istot­ność nasze­go trwa­nia. Roz­ziew mię­dzy miał­ko­ścią zastęp­czych pro­ble­mów a meta­fi­zycz­ną głę­bią ema­nu­ją­cą z nie­czy­tel­no­ści świa­ta, wyobra­żo­nej jako labi­rynt z tym mon­strum zacza­jo­nym w jego cze­lu­ściach, ten wła­śnie roz­ziew rzu­tu­je na ton wypo­wie­dzi, na jej sar­kazm.