Przeczytane, odhaczone, częściowo przeżyte. Nerwowy notatnik

1.

Kalen­darz majów to jeden z tych tego­rocz­nych tomi­ków, któ­re rze­czy­wi­ście coś z czło­wie­kiem robią, a nie tyl­ko zosta­ły prze­czy­ta­ne i odno­to­wa­ne, bo oby­czaj każe. Jak to jeden z tych? Z jakich niby tych? A może po pro­stu jedy­ny taki tomik, co rze­czy­wi­ście coś robi? I czu­jesz tę ogrom­ną robo­tę języ­ka rze­czy, któ­ry tym róż­ni się od języ­ka gestów i min, że rze­czy­wi­ście coś dźwi­ga, coś boli, potrzą­sa, prze­ni­ka. Gdy­by żył Mil­czew­ski-Bru­no, od ser­ca i szcze­rze wrę­czył­by poecie „kilof roku” albo „łychę od kopar­ki deka­dy”. Kon­rad Góra zatem poza kon­ku­ren­cją, poza zawo­da­mi odby­wa­ją­cy­mi się na łamach ład­nych kul­tu­ral­nych pism. Pozo­sta­je­my w total­nej nie­ład­no­ści, nie­kul­tu­ral­no­ści i nie­li­te­rac­ko­ści, w zupeł­nie obcym kalen­da­rzu ludz­kich, spo­łecz­nych i lirycz­nych pery­fe­rii. Fadro­ma w ser­cu jaru. Rzu­cam to hasło, spraw­dza­jąc, po któ­rej stro­nie jesteś, czy­tel­ni­ku. Jeże­li rezo­nu­je, to widzę cię wyraź­nie i sły­szę, że ten oddol­ny, ludz­ki, pro­sty język nie jest ci obcy. Jeże­li nie, pro­po­nu­ję przejść do wier­szy Jac­ka Deh­ne­la. Tam się nasy­cisz. Tam się dopie­ro dzie­je w roz­bu­cha­nej i pięk­nej lite­rac­ko­ści. Zwróć uwa­gę, w jak cie­ka­wy spo­sób autor ten wra­ca do daw­nej for­my. I musisz przy­jąć zupeł­nie bez iro­nii doj­rza­łe mistrzo­stwo każ­dej prze­czy­ta­nej fra­zy. Chy­ba że rze­czy­wi­ście wolisz robo­ciar­ską suro­wość, chro­pa­wy doku­men­ta­ryzm, pra­cę u pod­staw nowej meta­fo­ry, to wróć do Kon­ra­da Góry. Jeże­li te war­to­ści są ci obce, a nie­spo­dzian­ki cenisz w gra­ni­cach zna­nych kon­wen­cji, tomik Jac­ka Deh­ne­la połkniesz szyb­ko jako nie­sły­cha­nie spraw­ne uko­ro­no­wa­nie takiej posta­wy. I tu cię, hipo­te­tycz­ny czy­tel­ni­ku, zosta­wiam. Chciał­bym wtrą­cić cho­ciaż dwa zda­nia o wła­snych wra­że­niach, bo kon­wen­cjo­nal­ność, wyobraź sobie, może też wzru­szać i wstrzą­sać. Mnie kil­ka­krot­nie coś takie­go spo­tka­ło przy nie­któ­rych frag­men­tach tomi­ku Naj­dziw­niej­sze. Jeże­li prze­la­tu­ją­cy po ple­cach dreszcz jest jaką­kol­wiek mia­rą, to zmie­rzył rodzaj dozna­wa­ne­go napię­cia. Naj­waż­niej­sze doty­czy prze­kra­cza­nia „smu­gi cie­nia”, wyjąt­ko­wo moc­no pod­kre­śla­ne­go poczu­cia śmier­tel­no­ści.

To nie zna­czy, że doko­nu­ję tu wybo­ru, opo­wia­dam się po stro­nie. Kon­sta­tu­ję tyl­ko, że Biu­ro Lite­rac­kie ma dość kapry­śny pro­fil wydaw­ni­czy, racząc cię rze­cza­mi, posta­wa­mi, poety­ka­mi nie­sły­cha­nie odle­gły­mi od sie­bie. I to jest chy­ba naj­pięk­niej­sze: że chło­niesz to wszyst­ko naraz, a potem się otrzą­sasz, nazy­wasz, stem­plu­jesz, nume­ru­jesz po swo­je­mu. I czu­jesz, że przy­naj­mniej coś z tego rozu­miesz, bo z utwo­rów Bian­ki Rolan­do, pomiesz­czo­nych w tomie Stel­le, nic albo nie­wie­le, taki pusty jesteś, nie­do­uczo­ny i nie­czu­ły. Oczy­wi­ście, masz wra­że­nie, że to poezja, któ­ra kie­dyś będzie odkry­ta i zro­zu­mia­na zupeł­nie w podob­nym sty­lu, jak zosta­ła odkry­ta i doce­nio­na poezja Witol­da Wirp­szy. Bian­ka Rolan­do jako Wirp­sza naszych cza­sów, zada­nie domo­we do odro­bie­nia przez następ­ne poko­le­nie wyśmie­wa­ją­ce (sły­szę ten rechot) demon­stro­wa­ne tu żało­sne podry­gi.

No to kogo jesz­cze zro­zu­mia­łem albo też wyda­wa­ło mi się, że coś docie­ra, że odbie­ram i prze­rzu­cam na swo­je tery­to­rium? O, spo­re frag­men­ty wchło­ną­łem, z mega­lo­mań­skim poczu­ciem, że poją­łem, z księ­gi o nie­lu­bia­nym prze­ze mnie for­ma­cie, zaty­tu­ło­wa­nej Waruj. Na okład­ce dwa nazwi­ska „Łań­cuc­ka Muel­ler”, więc nale­ży pod­kre­ślić, że to eks­pe­ry­ment gra­ficz­no-poetyc­ki autor­stwa wspo­mnia­ne­go duetu arty­stek. Pro­szę wyba­czyć, że tyl­ko o samych wier­szach powiem kil­ka zdań. Trak­tu­ję je jak naj­bar­dziej chy­ba rady­kal­ny prze­jaw lirycz­ne­go femi­ni­zmu. Tak mi się poro­bi­ło na sta­rość, że gdy ona (autor­ka) mówi „lin­gwizm”, ja sły­szę „femi­nizm”. Zro­zu­mia­łe, że w pew­nym momen­cie kobie­ty zaczę­ły szu­kać jakie­goś inne­go, „poza­mę­skie­go”, języ­ka. Nie­któ­rym podob­no się uda­ło. Przy­znam, że taką pew­ność mam zawsze przy tek­stach Joan­ny Muel­ler. To pew­ność nie­mal rów­na tej, jaka towa­rzy­szy­ła nie­gdyś przy czy­ta­niu Miło­będz­kiej.

I przy oka­zji „daję laj­ka” i „już nie pier­do­lę”, prze­ska­ku­jąc nad tomem Trans­par­ty Niny Manel. Oj, nie tak łatwo nad nim prze­sko­czyć. Zasta­na­wia­ją­ca jest tu owa kre­acja „stwo­ra”, isto­ty ludzio­po­dob­nej, hybry­dycz­nej, pół­ma­ne­ki­no­wej (jak­że mi dro­gi motyw mane­ki­na, kra­wiec­twa, szy­cia, mody, ale o tym innym razem), bio­rą­ca się chy­ba z chę­ci upra­wia­nia języ­ka poetyc­kie­go poza sta­ry­mi ogród­ka­mi, a już szcze­gól­nie poza naka­zem kon­fe­sji. Sza­lo­ne wier­sze Niny Manel, „zakrę­co­ne na mak­sa” w bar­dzo dobrych tego zna­cze­niach – tak­że trans­pł­cio­wym, trans­ge­nicz­nym, a nawet trans­ma­gicz­nym; zapach­nia­ło od razu Har­rym Pot­te­rem. A niech sobie pach­nie, bo wca­le nie jest od rze­czy. Wyobraź­my sobie Her­mio­nę Gran­ger stu­diu­ją­ca neu­ro­ko­gni­ty­wi­sty­kę, takie wier­sze by pisa­ła, wszyst­kie dedy­ku­jąc Rono­wi Weasley­owi. Szczę­śli­wy ten Dawid Mate­usz, szczę­śli­wy. Ale może i nie, bo ma teraz sil­ną kon­ku­ren­cję w domu… Szcze­gól­nie jeśli cho­dzi o poczu­cie humo­ru, w tym zarów­no Nina Manel, jak i Lola Kit­tin­ger są nie­zrów­na­ne. Lubię te wier­sze i z tego powo­du, że są sku­tecz­nym lekar­stwem na wszel­kie bla­do­li­ce nabz­dy­cze­nia mło­dej poezji.

2.

I też tro­chę zro­zu­mia­łem z nie­któ­rych utwo­rów Anny Ada­mo­wicz (Ani­ma­lia), z jej zaan­ga­żo­wa­nia po słusz­nej stro­nie. Chciał­bym zwró­cić uwa­gę na wiersz, w któ­rym spo­ty­ka się kil­ka per­spek­tyw, two­rząc w efek­cie spe­cy­ficz­ny tembr tego zaan­ga­żo­wa­nia. Poro­zu­mie­nie mię­dzy cia­ła­mi (woła­nie z trze­wi do trze­wi) to jed­no, a nawią­za­nie do sym­bo­licz­no-kul­tu­ro­we­go zaple­cza to dru­gie. Nato­miast na te dwie płasz­czy­zny nakła­da się trze­cia, być może naj­bar­dziej istot­na, bła­gal­na, modli­tew­na i jed­no­cze­śnie biją­ca na alarm w związ­ku z nad­cho­dzą­cą zagła­dą śro­do­wi­ska natu­ral­ne­go; zja­da­jąc wszech­obec­ny pla­stik, jeste­śmy prze­zeń zja­da­ni…

two­rzy­wo

z trze­wi Euro­py Zachod­nio-Wschod­niej wołam do cie­bie
alba­tro­sie o trze­wiach pocię­tych przez pla­stik
wybacz że nie jestem sprę­ży­stą mątwą

z brzu­cha dziew­czy­ny o imie­niu Pol­ska wołam do cie­bie
alba­tro­sie noszą­cy w brzu­chu zapal­nicz­ki
wybacz że nie jestem chru­pią­cym kry­lem

z klat­ki blo­ku w cen­trum Wro­cła­wia wołam do cie­bie
alba­tro­sie o płu­cach zwłók­nio­nych pyłem
wybacz że nie umiem tra­wić bute­lek

z szar­pa­ne­go przez roz­zie­wy cia­ła wołam do cie­bie
alba­tro­sie o cie­le jak cmen­tarz zaba­wek
wybacz że nikt nie umie stra­wić

módl­my się
abym godził się z tym cze­go nie mogę
abym zmie­niał to co mogę
abym mądrze odróż­niał mię­so od polie­stru

Alba­tros jako gatu­nek nie został wybra­ny przy­pad­ko­wo. Przy­po­mnij­my Charles’a Baudelaire’a i jego wiersz zawie­ra­ją­cy opis spo­krew­nio­ne­go z syl­wet­ką poety, alba­tro­sa. Ten król prze­stwo­rzy z momen­tem dotknię­cia pokła­du łodzi sta­je się wła­sną, wyśmie­wa­ną przez obser­wa­to­rów, kary­ka­tu­rą, zaprze­cze­niem wol­no­ści i lotu, smut­nie wlo­kąc za sobą cią­żą­ce skrzy­dła („a natych­miast te kró­le błę­ki­tu wspaniałe/ Bez­sil­nie opusz­cza­ją swo­je skrzy­dła białe/ I cią­gną je za sobą jak drew­nia­ne wio­sła”).

A jaką kary­ka­tu­rą sta­je się, najadł­szy się pla­sti­ku? Czy jest w sta­nie w ogó­le funk­cjo­no­wać choć­by jako sym­bol? Wiem, że ten tekst ma cha­rak­ter inter­wen­cyj­ny, doraź­ny. Wyda­je mi się jed­nak, że otwie­ra się w nim prze­strzeń do głęb­szych prze­my­śleń. War­to wspo­mnieć o nasu­wa­ją­cej się para­le­li tego wąt­ku z odwiecz­nym topo­sem uka­zu­ją­cym poetę jako pta­ko­po­dob­ną isto­tę, skłon­ną do lotu, waha­ją­cą się na wyso­ko­ści, kru­chą i lek­ką. Na ten sam obraz nakła­da­ły­by się współ­cze­sne kono­ta­cje doty­czą­ce gatun­ków zagro­żo­nych. Być może jest tak, że wymie­ra­ją nie tyl­ko gatun­ki przy­rod­ni­cze, lecz i kul­tu­ro­we, zabie­ra­jąc do gro­bu okre­ślo­ne mode­le wraż­li­wo­ści i sym­bo­licz­nych zacho­wań. W tym kon­tek­ście dzi­siej­szy poeta był­by podob­ny do zagro­żo­nych eks­ter­mi­na­cją pta­sich gatun­ków. Zgod­nie z tym punk­tem widze­nia pod­kre­śla się coraz mniej­szą w spo­łe­czeń­stwie żywot­ność figu­ry poety, nie­przy­sta­wal­ność i wyob­co­wa­nie.

Roz­mo­wa poet­ki z alba­tro­sem jest zatem nie tyl­ko eko­lo­gicz­nym krzy­kiem roz­pa­czy, ale i skom­pli­ko­wa­ną lek­cją poetyc­kie­go auto­te­ma­ty­zmu, akcen­tu­ją­cą róż­nie rozu­mia­ne „zagro­że­nia gatun­ko­we”, co, idąc dalej, dopro­wa­dza nas do reflek­sji, że wraz z ani­hi­la­cją jakichś warstw natu­ry natych­mia­sto­wo wymie­ra­ją ich odpo­wied­ni­ki w kul­tu­rze.

3.

Dwa pozo­sta­łe debiu­ty prze­ko­nu­ją mnie bar­dzo, miej­sca­mi pory­wa­ją, a więc docho­dzi do zaiskrze­nia i mam nadzie­ję, zro­zu­mie­nia i poro­zu­mie­nia. Mówię o Jaku­bie Pszo­nia­ku (Chy­ba na pew­no) i Prze­my­sła­wie Sucha­nec­kim (Wtra­ce­nie).

 Egzy­stu­je­my sobie jak te szczu­ry czy roba­ki, pra­wi Pszo­niak, ale w każ­dej chwi­li może­my zro­bić coś „prze­kra­cza­ją­ce­go”, bowiem mimo wszyst­ko stać nas na eks­ces, poka­za­nie fuc­ka bli­żej nie­okre­ślo­ne­mu kie­row­ni­ko­wi, p.o. zarząd­cy „wysy­pi­ska śmier­ci”. Tak, jak to dzie­je się w wier­szu opar­tym na dekon­struk­cji ślą­skie­go pozdro­wie­nia „Szczęść Boże”. Tu widać jak na dło­ni pasję mło­de­go poety, zagnie­wa­nie, języ­ko­wą furię, któ­ra ma być – jak rozu­miem – oczysz­cza­ją­cym ogniem. Czymś, co wypa­la pust­kę, ale i nadzie­je pokła­da­ne w komu­ni­ka­cyj­nym bana­le. Gdy się czu­je, że coś już nie­wie­le zna­czy, to się tak wła­śnie pisze, na odlew, na prze­kór, taka odby­wa się rzeź gło­sek i gestów. Tak się „żuje kamie­nie”, a w pobli­żu „krzew”, „krzyż”, „krzyk”, chrzę­ści język, bo i jemu się dosta­je, tak jak­by po czę­ści i on był win­ny nie­spra­wie­dli­wo­ści i prze­mo­cy.

Ksią­żecz­kę Sucha­nec­kie­go otwie­ra utwór „Barok”, w któ­rym mowa o kart­ce zrzu­co­nej „z wrza­sku w głę­bo­kość man­da­li”, a więc o czymś, co opusz­cza powierzch­nię i wędru­je w głąb, prze­no­si się z hała­su w ciszę, dry­fu­je w stro­nę medy­ta­cji. W tym kon­tek­ście – w tra­ce­nie wrzu­co­ne jest pisa­nie, a w pisa­nie tra­ce­nie. Cie­ka­we, że poeta w związ­ku z tym pro­ce­de­rem przy­wo­łał nazwę „barok”. Jakiś nad­miar i jakiś nie­do­miar. A to wszyst­ko „języ­kiem bez złu­dzeń”. Oto kipiel (bo jesz­cze nie  otchłań) Sucha­nec­kie­go, baro­ko­wa szar­pa­ni­na mię­dzy pozo­rem, hała­śli­wą i bzdur­ną powierzch­nią, a poszu­ki­wa­ną głę­bią sku­pie­nia, wyra­fi­no­wa­nej reflek­sji. I zaraz po „Baro­ku” nastę­pu­je „Wykład­nia”. Epo­ka i inter­pre­ta­cja. Oczy­wi­ście, to wszyst­ko w tle. Na pierw­szym pla­nie oso­bo­wość, mru­ga­ją­cy do nas kłę­bek ner­wów, melo­de­kla­mu­ją­cy  coś o „tań­czą­cym jaj­ku”. Przy tym, trze­cim w tomie, tek­ście przy­da­rza mi się „freu­dow­ski wstrząs” – czy­tam „nie mia­łem żad­ne­go mime­sis” i myślę sobie, że to zda­nie god­ne poko­le­nio­we­go mani­fe­stu; po chwi­li docie­ra do mnie praw­da: „nie mia­łem żad­ne­go inte­re­su”. Robi się kupiec­ko, eko­no­micz­ne, wcze­sno­ka­pi­ta­li­stycz­nie. Ale widocz­nie tak mia­ło być. Taki fer­ment miał być stwo­rzo­ny przez kogoś, kto „roz­pa­da się i nie rozu­mie nic” z tego, co sta­je przed nim.

4.

I tak sobie nie rozu­mie­jąc nic, roz­pa­da­jąc się z każ­dą następ­ną linij­ką, czy­tam nowy tomik Kac­pra Bart­cza­ka Nawo­ra­dio­wa. Cho­ciaż nie, skła­mał­bym. Była wcze­śniej­sza pró­ba. Na przed­fe­sti­wa­lo­wym spo­tka­niu w szko­le, w Stro­niu Ślą­skim, pre­zen­to­wa­łem wiersz z tego tomu, zaty­tu­ło­wa­ny „Wyciecz­ka do obo­zu dla dzie­ci”, na wstę­pie wyja­śnia­jąc, że autor raczej nie miał na myśli żad­nej for­my waka­cyj­ne­go wypo­czyn­ku dzie­ci i mło­dzie­ży. Nie był to ani obóz wędrow­ny, ani też sta­cjo­nar­ny, np. har­cer­ski. I że w opi­sy­wa­nym obo­zie cho­dzi­ło o śmierć, a nie o życie i jego tury­stycz­no-wypo­czyn­ko­we rytu­ały. Gdy to sobie wyja­śni­li­śmy, to potem już poszło. Pod koniec zajęć nie­któ­rzy uczest­ni­cy doszli do wnio­sku, że są takie miej­sca, gdzie nie wypa­da sobie robić zdję­cia na fej­sa. To był suk­ces uświa­da­mia­ją­cy mi, że dzie­ci są w sta­nie o wie­le bar­dziej wgryźć się w osła­wio­ny Bart­cza­ko­wy her­me­tyzm, niż ja, sta­ry dziad przy­wią­za­ny do swo­ich tępych sche­ma­tów. I że tu, tu jest pies pogrze­ba­ny, jak­by rzekł Miron Bia­ło­szew­ski. Trze­ba odgrze­bać psa i przyj­rzeć się na nowo szkie­le­to­wi, któ­ry z nie­go pozo­stał, jeśli chce się na choć­by pod­sta­wo­wym pozio­mie komu­ni­ka­cyj­nym chło­nąć poezję Kac­pra Bart­cza­ka. A więc jakoś mi to szło, zwłasz­cza wte­dy, gdy posił­ko­wa­łem się tomi­kiem Pete­ra Giz­zie­go Imi­ta­cja życia i inne wier­sze. Lek­tu­rę tej książ­ki zale­cił mi sam autor prze­kła­dów, czy­li Kac­per Bart­czak, pod­czas roz­mo­wy w Gdań­sku. Tak więc patrzy­łem podejrz­li­wie na to, co wyła­nia się z odmę­tu słów, szcze­gól­nie nie dowie­rza­jąc syl­wet­ce smu­kłej łodzi – nawy wśród fal, tak­że i radio­wych. Bar­dziej prze­ko­ny­wał mnie widok kil­ku kościel­nych ław, two­rzą­cych nawę. W tym koście­le ktoś włą­czył radio, lecia­ły z gło­śni­ków dźwię­ki i sło­wa („wyle­wa­ły się ze słow­ni­ka pro­sto w żywą tkan­kę świa­ta”), jak­by zamiast gło­su księ­dza, któ­ry zasłabł czy zapo­mniał. Jakaś for­ma kako­fo­nicz­nej mszy, świę­ta pra­cy w zasłu­cha­niu, bo o tym w książ­ce naj­wię­cej, o pra­cy wsłu­chi­wa­nia się i wysłu­chi­wa­niu na temat pra­cy. Nad wszyst­kim zaś krą­ży, jak refren powta­rza­ny przez wier­nych, tęsk­ne i nie­co drwią­ce nawo­ły­wa­nie o „for­mę bar­dziej pojem­ną”. Jak bar­dzo pojem­ną? To pierw­sze z wie­lu pytań pod­sy­ła­nych nam przez podejrz­li­we­go (to raczej jakiś zmyśl­ny lin­gwi­stycz­ny agre­gat) boha­te­ra tych wier­szy. Z czu­ło­ścią odno­to­wa­łem też wszel­kie gry na mar­gi­ne­sie para­dyg­ma­tu roman­tycz­ne­go. Naj­bar­dziej te doty­czą­ce języ­ka ojczy­zny, piel­grzym­stwa, naro­du, pro­roc­twa i tym podob­nych wdzięcz­nych impon­de­ra­bi­liów. Coś jed­nak zro­zu­mia­łem, acz­kol­wiek w for­mie nie­go­dzi­wej i wypa­czo­nej.

Po takiej lek­tu­rze trud­no wró­cić do rze­czy­wi­sto­ści i do jej kon­wen­cji wypra­co­wy­wa­nych w pocie czo­ła przez inne typy lirycz­ne. Zawsze to głu­pie uczu­cie, któ­re w zasa­dzie nie powin­no towa­rzy­szyć kry­ty­ko­wać lite­rac­kie­mu, uczu­cie zwią­za­ne z pyta­niem – gdzie ja jestem? I czy ta prze­strzeń przy­le­ga do moje­go roze­zna­wa­nia się w świe­cie, do podzia­łu na to, co rze­czy­wi­ste, praw­do­po­dob­ne i na to, co rze­czy­wi­ście nie­praw­do­po­dob­ne, na język z tego świa­ta i na język z tam­te­go, zawie­ra­ją­cy się sam w sobie, zawi­ja­ją­cy się do środ­ka. Trud­no prze­sko­czyć, ot tak sobie, od Bart­cza­ka do Kwiat­kow­skie­go. Gdy­by połą­czyć wszyst­kie zapi­ski tego ostat­nie­go (Grze­gorz Kwiat­kow­ski Karl-Heinz M.), to utwo­rzy­ły­by jeden wiersz wiel­ko­ści prze­cięt­ne­go tek­stu Bart­cza­ka. U jed­ne­go gęstość, u dru­gie­go roz­sia­nie, bia­łe prze­strze­nie do zapeł­nie­nia przez czy­tel­ni­ka. I to chy­ba naj­więk­sza zale­ta tego zbio­ru, puste par­ce­le do wyna­ję­cia przez biją­ce­go się z myśla­mi odbior­cę, ta prze­raź­li­wa cisza mię­dzy poszcze­gól­ny­mi linij­ka­mi. Czy­tel­nik bije się z myśla­mi doty­czą­cy­mi opo­wia­da­nej histo­ryj­ki. Histo­ria w zasa­dzie opo­wia­da się sama, do nas dola­tu­ją tyl­ko strzę­py zeznań. Kto i przed kim zezna­je? W czy­tel­ni­ku powsta­je przy­kre wra­że­nie, że to on jest wyso­kim sądem. I ma się odnieść do bólu, cier­pie­nia, maso­wej śmier­ci, ma zno­wu wró­cić do holo­kau­stu. A może do holo­kau­stu się nie wra­ca, on cały czas stoi za ple­ca­mi? Odwra­casz się i… dresz­cze. Ale czy te dresz­cze są czy­ste, natu­ral­ne? Nie­raz odno­si się wra­że­nie, że ktoś nimi mani­pu­lu­je, gra na nich jak na uczu­ciach.

5.

Zaczą­łem od Kon­ra­da Góry, skoń­czę na Rober­cie Rybic­kim (Pogo gło­sek), żeby to kapry­śne pisa­nie wziąć w kar­by kody. Rubasz­nej, bra­ter­skiej, anar­chi­stycz­nej. Epi­te­ty nie mają więk­sze­go zna­cze­nia, bo albo się czu­je Rybę, jego idiom, albo się nie czu­je, i prze­cho­dzi do poko­ju obok, szu­ra­jąc muze­al­ny­mi kap­cia­mi. Mnie jak zwy­kle coś zatrzy­ma­ło, coś wyjąt­ko­wo pięk­ne­go w pop-hoł­dzie zło­żo­nym Miło­szo­wi Bie­drzyc­kie­go. Deli­kat­na pun­ko­wa wznio­słość wca­le nie kłó­cą­ca się z buń­czucz­no­ścią w sty­lu buf­fo. I jest w tym Polak z tek­tu­ry, jest „Afry­ka zapier­da­la­ją­ca na nasze poobied­nie czknię­cia”, lecz mnie naj­bar­dziej wzru­szy­ła tęsk­no­ta za poetyc­ką soli­dar­no­ścią, ta wątła nuta pie­śni o ostat­nich praw­dzi­wie wol­nych (może nie aż tak wol­nych jak Ryba) arty­stach, któ­rzy nie chcą „się wypo­wia­dać aby nie powie­lać”, i czu­ją się dobrze pod tym jed­nym sztan­da­rem – „niech/ wszy­scy nasi kum­ple i kum­pe­le, i ci, któ­rych nie zna­my, będą wol­ni w imię Punk Show!”. Dla kogoś może to tyl­ko ide­olo­gia este­tycz­na opar­ta na anar­chi­stycz­nych zabo­bo­nach, dla mnie zde­cy­do­wa­nie coś wię­cej.