Gorycz „zawsze”

Tytułowe „zawsze” z najnowszej książki poetyckiej Marty Podgórnik to wieczna teraźniejszość, w której marzenia zwyczajowo się nie spełniają, uczucia i tęsknoty pozostają nieurzeczywistnione, a rozczarowanie oznacza stan umysłu. Wszystko jest takie jak zwykle, również w domenie poetyki. Trwanie wypada tu wyjątkowo przygnębiająco, choć przecież można o nim powiedzieć w tonie cokolwiek rozrywkowym: „Zuzia Cudny przedstawia swoje nowe dzieło. / Maryla Rodowicz szuka gitarzysty. / Tak jest ze wszystkim. Było, nie minęło” („Sopot”).

W obrębie przyjętej filozofii języka Zawsze nie zdradza ambicji wywrotowych, które znamionowały chociażby Długi maj z 2004 roku. Nowe wiersze autorki świetnie wpisują się natomiast w jej nieskończoną opowieść o utraconych życiowych złudzeniach, osamotnieniu i goryczy płynącej z codziennej konfrontacji głęboko zakodowanych w kulturze oczekiwań (jak być powinno w życiu kobiety, jak bywa) z tym, co (jakże ironicznie i rozpaczliwie) jest. A jak jest? Nie tak, jak miało/może być. Dziewczyny pogrążają się w depresji, chłopcy utwierdzają w swej męskości („I owszem, bardziej od Ciebie dziś pragnę / Objąć swe siodło i tarczę, i miecz” – rzuca bohater zamieszczonej w tomie parafrazy wiersza Richarda Lovelace’a, „Gdy trąbka wzywa”, w kierunku niechcianej kochanki).

Rebeliancki, nieco chuligański rys Zawsze daje o sobie znać nie tyle w organizacji formalnej, co w bogato ilustrowanej warstwie obyczaju – Podgórnik jak zwykle wrogo zwrócona wobec wszelkich czułostek, sentymentów, filisterskich zagrywek, rozbija w drobny mak ustalone na gruncie umowy kulturowej konwenanse. Jej bohaterka deklaruje: „Śni mi się Adriatyk, a nie jestem jakąś fajdaną romanistką z pretensjami do kultury wyższej” („Odmowa stypendialna”). To otrząsanie się z „momentów wrażliwości” zwraca uwagę na gruby pancerz, który przywdziewa bohaterka, by mierzyć się ze swoimi demonami. Tu już nie będzie lekko, łatwo i przyjemnie, zbyt wiele złudzeń wymarło po drodze: „Dziś, gdyby / miała podać definicję piękna – // Weź zmęczoną, zgorzkniałą, zmokniętą kobietę / i kochaj się z nią, jakby świat się właśnie skończył. / Skończy się, kiedy zaczniesz myśleć o miłości, / co samo w sobie jest oksymoronem” („Oksymoron”).

Autorkę fascynują prymitywne, prowincjonalne bohaterki o niskich ambicjach i żenujących potrzebach. Od ich śmiesznych, przyziemnych marzeń – uchwytnych bodaj najlepiej w poetyce piosenki disco-polo (na zasadzie: ty pokochaj mnie, ja pokocham ciebie) – odbija niewypowiedziana prawda o „lepszym”, bajkowo-piosenkowym świecie, który jakoś się nie zdarzył. Podgórnik to poetka drastycznych kontrastów: do każdego naiwnego obrazka z dziewczyńskich fantazji dopisuje słowa z własnego uniwersum skojarzeniowego: „aborcja”, „samobójstwo”, „śmierć”. Najczęściej przybiera to kształt kleconej niby naprędce (często infantylno-surrealnej) rymowanki, obciążonej ciemnym, egzystencjalnym przekazem. Taka forma zwraca uwagę na sztuczność i powtarzalność przeżywanych stanów emocjonalnych, uczuć, choćby i najgłębiej doświadczonych. Liryka wyznania – zdaje się konstatować Podgórnik – nie oddala się przez to zbytnio od napuszonej i do cna konwencjonalnej opery (jak w wierszu „Pełznąca Opera”). Stąd poszukiwanie innych środków wyrazu, wstyd uczuć i parodiowanie przetartych szlaków mowy.

Pisanie, a więc praca w myślach i słowach intymnych, będących odbiciami realnych emocji, nie jest czynnością pozbawioną swojej ceny. Przypomina oddawanie siebie na widok innym. Jest w tym dziwnie uzależniającym procederze coś destrukcyjnego i pociągającego zarazem, z czego poetka doskonale zdaje sobie sprawę i z czego czyni modus swej twórczości. Znamienne, że pomimo pewnej obcesowości, mizantropii, czasem zrywania porozumiewawczych kodów i występowania przeciwko jasnym zasadom komunikacji, teksty Marty Podgórnik prawie nieustannie mówią do jakiegoś „ty”. Zupełnie jakby obecność adresata była niezbędna, by postawić na papierze pierwsze słowo. Uwidacznia się to zarówno w samych wierszach, jak i w pojawiających się dedykacjach, oznaczanych inicjałami (skrywających najczęściej – mniej lub bardziej lubianych – kolegów po piórze, np. Krzysztofa Siwczyka czy polemicznie wywołanego do tablicy Tadeusza Dąbrowskiego). W wierszu „Obiekty sztuki” tę cechę swojego pisarstwa poetka odmalowuje w obrazku będącym zarazem konceptualnym autoportretem „krewetki zamieszanej w koktajl, sąsiadującej z ławicami Innych”. Wiersz zamyka dobra, wieloznaczna fraza, którą chętnie pożyczam na użytek puenty: „Im dłużej o tym myślę, tym mi się podoba”.