Słowo wstępne

Tłumaczenia składające się na mój wybór współczesnych poetów francuskich, nieśpiesznie poprawiane i uzupełniane, powstawały w ciągu wielu lat. Większość z nich została już wcześniej – w pierwotnej formie – opublikowana, głównie na łamach periodyków literackich, z miesięcznikiem “Literatura na Świecie” na czele. Przekłady czterech autorów, którym pozostałam wierna jako ich wieloletnia tłumaczka: Bernarda Noëla, Claude’a Roy, Philippe Jaccotteta i Jacques’a Roubaud ukazały się kolejno we “francuskim” numerze “Twórczości” (sierpień 1989), wydanym z okazji 200-letniej rocznicy wybuchu Rewolucji Francuskiej, i rok później w “Literaturze na Świecie” (nr 7/1990). Zajęta i zafascynowana po dziś dzień własnym “odkrywaniem Ameryki”, tej drugiej, hiszpańskojęzycznej Ameryki poetyckiej, niemal całkowicie nieznanej lub zapoznanej, zapewne nie myślałam jeszcze wtedy o wydaniu autorskiej antologii Francuzów. Z czasem jednak, pod wpływem moich częstych, związanych z aktywnością literacką, pobytów we Francji, a także spostrzeżeń dotyczących tendencji rozwojowych poezji polskiej po roku 1989, myśl o zwartej prezentacji tekstów, które uważam za ważną część żywej poezji francuskiej, zaczęła z wolna przybierać postać niniejszej propozycji.

Oczywiście jestem świadoma faktu, że moja wersja wglądu w to, co się w tej poezji od paru dziesięcioleci, a zwłaszcza ostatnio dzieje, nie pojawia się na czytelniczej pustyni. Mieliśmy i mamy do tej pory kilkoro znakomitych tłumaczy poezji francuskiej, z których grona ubył tak niedawno dwujęzyczny gigant Jerzy Lisowski, autor pomnikowej Antologii poezji francuskiej, a znacznie wcześniej odeszli Adam Ważyk, Zbigniew Bieńkowski i Artur Międzyrzecki – świetni poeci-tłumacze. Niemniej, utyskiwania niektórych poetów i krytyków, głoszących, że poezja francuska skończyła się na Rimbaudzie, Lautréamoncie i Apollinairze (ciekawe, że nikt z nich nie wspomni bodaj o Supervielle’u, Ponge’u czy Michaux), że brak w niej wielkich indywidualności, jakimi byli t a m c i, a zwłaszcza raz po raz powtarzane po naszym zmarłym nobliście zarzuty, że nic się w niej interesującego nie dzieje, ponieważ zdradziła rzekomo jedynie godną uwagi poety “obiektywną” rzeczywistość na rzecz pogrążania się w zawiłościach języka, świadczą co najmniej o pochopności wydawania sądów w sytuacji, w której nie bardzo wiadomo, a i nie bardzo chce się wiedzieć, “co jest na rzeczy”. Nie wiadomo zwłaszcza, co sami poeci francuscy drugiej połowy XX wieku i początku obecnego stulecia rozumieją pod nadużywanym pojęciem “rzeczywistości” i jakie z tego rozumienia wyciągają wnioski dla własnych praktyk poetyckich.

Z kolei średnie i młode pokolenie polskich krytyków i poetów (a także czytelników) pozostaje pod przemożnym wrażeniem, niekiedy nawet wpływem współczesnej poezji amerykańskiej, ściślej – “nowojorczyków”, wprowadzonych niedawno po raz kolejny i nadzwyczaj sugestywnie do poetyckiej polszczyzny przez Piotra Sommera. W tym kontekście można wymienić też innych, zasilających energicznie jej stylistyczne rejestry poetów: Andrzeja Sosnowskiego, Bohdana Zadurę, Jerzego Jarniewicza, Andrzeja Szubę – całą grupę mocnych w translatorstwie “zawodników”, którzy się poezji polskiej przydarzyli.

Wszystko to jest wielce pozytywne i stymulujące i, doprawdy, jest czego uczyć się od Amerykanów: luzu i rygoru razem wziętych, rozmachu w anektowaniu przez poezję ledwie dotychczas tkniętych terytoriów szczegółu, mowy potocznej i odcieni literackiej rafinady, nowych formuł autobiografizmu, odwagi transgresji, wreszcie – ironii i poczucia humoru. Równocześnie jednak odzywają się wśród czytelników i poetów “innej harmonii” – jak powiedziałby Karol Maliszewski – głosy pewnego znużenia czy przesytu, wywołanego dominantą jednej, zadziwiająco ekspansywnej opcji estetycznej. Wygląda się jaskółek odmiennych propozycji, mogących przecież nadlecieć z każdej “obcej” strony. W każdym razie głosy takie dochodzą niekiedy do moich uszu. W nich nadzieja mojej “arbitralnej” i prowizorycznej antologii Francuzów: pierwszej i, da Bóg, nie ostatniej.

Na zakończenie tych wstępnych uwag, chciałabym zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że Na szali znaków, przy całej specyfice antologii autorskiej, stanowi pewne continuum – rzecz jasna w mikroskali – IV tomu Antologii Jerzego Lisowskiego: zamykające ówże tom moje przekłady trzech poetów, Bernarda Noëla, Michela Deguy i Jacques’a Roubaud, odnajdują się (niekiedy w wersji poprawionej czy zmodyfikowanej) w zaprezentowanym tutaj wyborze, gdzie, w towarzystwie pozostałych tekstów tych samych i innych autorów, zaczynają wieść żywot odmienny od tamtego, będącego zaledwie zapowiedzią obecnych dialogów czy potencjalnych polemik między nimi. Tutaj – i teraz – wszystko “waży się na szali znaków”[1], albowiem poezja francuska, ryzykantka “jak miłość”, niezmiennie kładzie na szali nawet zamachy na samą siebie, byle tylko nie zastygnąć w bezdechu. Może więc warto przyjrzeć się z bliska przybyszom.