Skądeś ty, „Podciepie”? O debiucie Kuby Wojtali

Kto kie­dy­kol­wiek podró­żo­wał po Sile­sii, wie jaki pat­chwork two­rzą jej mia­sta. Są odręb­ny­mi byta­mi Gór­ne­go Ślą­ska, o czym świad­czą ryn­ki i cen­tra. A jed­no­cze­śnie poło­żo­ne są tak bli­sko sie­bie, że two­rzą jak­by jed­ną aglo­me­ra­cję, jed­ną urba­ni­stycz­ną tka­ni­nę. Sile­sia wyda­je mi się dobrą geo­gra­ficz­ną meta­fo­rą zbio­ru dwu­na­stu opo­wia­dań Kuby Woj­ta­li, o „fol­ko­wym” tytu­le Pod­ciep. Tkwi w tej nazwie, o nie­złej zagwozd­ce dla nie­ziom­ków, a tym bar­dziej kom­plet­nych „ciu­li”, sta­ra ludo­wa tajem­ni­ca o pod­rzut­kach, nie­na­sy­co­nych ose­skach pod­kła­da­nych daw­niej do koły­ski, a dzi­siaj do wóz­ka na miej­sce dziec­ka, któ­re zosta­je porwa­ne i zni­ka w jakiś zaświa­tach. Odtąd rodzi­ce wycho­wu­ją to insze, któ­re­go mat­ka nie roz­po­zna­je, bo jest wiecz­nie roz­draż­nio­ne, płacz­li­we i głod­ne. „Pod­ciep” to jed­no­cze­śnie tytuł opo­wia­da­nia otwie­ra­ją­cy cały zbiór tych opo­wie­ści, osa­dzo­nych w miej­skim kra­jo­bra­zie Ślą­ska.

Kato­wi­ce, Miko­łów, Gli­wi­ce, wiel­kie pły­ty i sta­re śród­mie­ścia, sto­sun­ki ludz­kie wyty­cza­ne w spa­ce­ro­wych odle­gło­ściach, dia­lo­gi mię­dzy skle­pem a miesz­ka­niem, sie­ci powią­zań i koli­ga­cji. Model ślą­skiej rodzi­ny ze wszyst­ki­mi jej ułom­no­ścia­mi i dzie­dzic­twem wie­lo­kul­tu­ro­we­go kopal­nia­ne­go pogra­ni­cza ma się dobrze w gwał­tow­nie rotu­ją­cym świe­cie. Ale trze­ba się temu bio­to­po­wi umieć przyj­rzeć, wsłu­chać się w nie­go, wczuć, tro­chę głę­biej pofe­dro­wać. Woj­ta­la jest świet­nym obser­wa­to­rem życia codzien­ne­go, skru­pu­lat­nie i twór­czo osa­dza je w nar­ra­cji, pozwa­la­jąc sobie na jej cza­so­prze­strzen­ne odgi­na­nie w stro­nę tego, co nie­sa­mo­wi­te, odręb­ne i w zasa­dzie nie­po­zna­wal­ne. Świet­nie też two­rzy posta­cie swo­ich boha­te­rów ope­ru­jąc spraw­nie osa­dzo­ny­mi w opo­wie­ści kon­kre­ta­mi codzien­no­ści. Język tych nar­ra­cji to dobrze uję­ty w par­tiach opi­so­wych i dia­lo­gach splot zasły­sza­ne­go, ujrza­ne­go i wyobra­żo­ne­go. Woj­ta­la pisze ze szwun­giem, jak przy­sta­ło na kogoś, kto dobrze prze­nik­nął wła­sny habi­tat i jego sil­nie wibru­ją­ce tło

Tytu­ło­we opo­wia­da­nie narzu­ca pew­ną per­spek­ty­wę. Bowiem nie mamy do czy­nie­nia u Woj­ta­li z pro­za­tor­ską pro­jek­cją reali­zmu. On jest tu jak naj­bar­dziej obec­ny, ale jed­no­cze­śnie bywa gęsto pod­szy­ty tajem­ni­cą i sekre­tem. W każ­dym razie roz­no­si się po tej pro­zie jakieś meta­fi­zycz­ne nad­re­al­ne echo, że kusi myśl, by nadać jej dość hybry­dycz­ne okre­śle­nie: niby-realizm. Te opo­wia­da­nia to zara­zem uda­ne połą­cze­nie lokal­ne­go współ­cze­sne­go obra­zu Gór­ne­go Ślą­ska i rodzą­cej się homo­sek­su­al­nej toż­sa­mo­ści, któ­ra prze­ła­mu­je tabu narzu­co­ne przez spo­łecz­ne ste­reo­ty­py. Owa mozai­ka opo­wie­ści zawie­ra spój­ny obraz spo­łecz­nych sto­sun­ków w mikro­ska­li osie­dli wciąż osa­dzo­nych na gór­ni­czej patriar­chal­nej i reli­gij­nej ślą­sko­ści. Nie jawi się ona tutaj jako byt opre­syj­ny, lecz raczej jako zbio­ro­wa egzy­sten­cja wciąż nie­go­to­wa na spo­łecz­ną zmia­nę i rewo­lu­cję, któ­rą zawsze nie­sie ze sobą miłość, nie zwa­ża­ją­ca na jakie­kol­wiek ogra­ni­cze­nia i opre­sje. Woj­ta­la wie­dzie nas przez róż­ne lokal­ne, fami­lij­ne i miej­skie eku­me­ny, w któ­rych wciąż dobrze egzy­stu­je nie­sa­mo­wi­te. Jak cho­ciaż­by w tytu­ło­wym opo­wia­da­niu, któ­re­go inspi­ra­cją jest ślą­ski folk­lor.

Jede­na­ście opo­wia­dań tego zbio­ru, a zatem „Pod­ciep”, „Wie­czor­ne pale­nie fajek na cmen­ta­rzu”, „Kuzyn­ka Chu­dzin­ka” i pozo­sta­łe, zanu­rzo­nych jest w ślą­skim Leben­swel­cie, świe­cie życia codzien­ne­go, w któ­rym poja­wia­ją się jakieś pęk­nię­cia, eks­ce­sy, nie­zwy­kłe wyda­rze­nia. Te inge­ren­cje nie­sa­mo­wi­te­go to drob­ne erup­cje w zwy­czaj­nym życiu, ich ener­gia napę­dza nar­ra­cję spo­łecz­nie osa­dzo­nych histo­rii. Jedy­nym opo­wia­da­niem sta­no­wią­cym kon­tra­punkt zbio­ru jest „Oni­ro”, umiej­sco­wio­ne w grec­kim kra­jo­bra­zie i zara­zem w micie o przej­ściu w zaświa­ty, do któ­re­go wie­dzie boha­te­ra-nar­ra­to­ra mło­dy Grek o imie­niu Oni­ro – współ­cze­sne wcie­le­nie Cha­ro­na. Obec­ność tego opo­wia­da­nia tym bar­dziej uwy­raź­nia lokal­ne mikro­świa­ty jede­na­stu pozo­sta­łych utwo­rów pro­za­tor­skich, tak moc­no osa­dzo­nych w miej­skiej kon­ste­la­cji Sile­sii.

Woj­ta­lę natu­ral­nie przy­cią­ga to, co nie­oczy­wi­ste. Za jego pomo­cą spra­wia, że nar­ra­cja tych opo­wia­dań, usy­tu­owa­na mię­dzy meta­fi­zy­ką tajem­ni­cy a ale­go­rycz­nym sekre­tem, uka­zu­je zara­zem róż­no­rod­ne losy wciąż spo­łecz­nie depre­cjo­no­wa­nej miło­ści. Oto uni­wer­sal­ny temat w ślą­skim uni­wer­sum i ludz­kie histo­rie, któ­re ujaw­nia­ją czy­ta­ją­cym je oso­bom naj­głęb­sze potrze­by ser­ca: akcep­ta­cję, miłość i zro­zu­mie­nie. Tym bar­dziej nie­po­koi tytu­ło­wy „pod­ciep”, tym razem jako meta­fo­ra „inszych”, któ­rych zbio­ro­wa popraw­ność wciąż wyda­je się nie uzna­wać jako rów­nych i swo­ich, cho­ciaż­by ze wzglę­du na ich odmien­ne pre­fe­ren­cje sek­su­al­ne. Woj­ta­la daje tej popraw­no­ści wła­ści­wy odpór, ofia­ro­wu­jąc nam swój świet­ny i moc­ny debiut.