Uchodźcy

Dže­hva to fio­le­to­wy ptak o czy­stych i mięk­kich pió­rach. Kie­dy spa­ce­ru­je­my po Žitar­ni­cy, moja bab­cia, wyraź­nie zmę­czo­na, koły­sze się na boki, z nogi na nogę. Muszę uwa­żać, aby przy­pad­kiem nie zawa­dzić o nią swo­ją sto­pą, dopa­da mnie strach przed psa­mi i kota­mi z sąsiedz­twa, któ­re mogły­by znie­nac­ka obsko­czyć fio­le­to­we­go pta­ka gada­ją­ce­go ludz­kim gło­sem.

Pytam ją, czy oba­wia się psów i kotów.

„Za sta­ra jestem, żebym się cze­go­kol­wiek bała”, odpo­wia­da Dže­hva i dalej się koły­sze, a słoń­ce prze­cho­dzi przez jej pió­ra jak grze­bień przez wło­sy.

Znaj­du­je­my się tuż przed domem bab­ci. Wej­ście zasła­nia­ją drze­wia­ste i ziel­ne śród­ziem­no­mor­skie rośli­ny. Ten mur do dzi­siaj strze­że trzech albo czte­rech kamien­nych schod­ków pro­wa­dzą­cych pro­sto w powie­trze oto­czo­ne poczer­nia­ły­mi ścia­na­mi, na któ­rych swo­je akro­ba­cje wypra­wia­ją chwa­sty. Jesz­cze w cza­sie woj­ny zaob­ser­wo­wa­li­śmy pewien nowy gatu­nek domu z dachem jak w kabrio­le­cie. I cho­ciaż wiem, że bab­cia jest mar­twa, zupeł­nie mi to nie prze­szka­dza, jestem zado­wo­lo­ny z naszej roz­mo­wy pod­czas spa­ce­ru przez wod­ni­ste pokła­dy snu. Tak jak byśmy chcie­li nad­ro­bić wszyst­kie sło­wa nie­wy­po­wie­dzia­ne za życia, gdy ja byłem dziec­kiem i lice­ali­stą, a Dže­hva wital­ną sześć­dzie­się­cio­lat­ką z bia­łym fil­trem papie­ro­sa Jugo­sła­wia w kąci­ku ust, peł­nią­cym tam wiecz­ną straż. Kie­dy tyl­ko papie­ros się zmę­czył, bab­cia zastę­po­wa­ła go innym, świe­żym i rześ­kim.

„A żeby cię szlag tra­fił!”

„Żeby cię dia­bli wzię­li!”

Sły­szę echo jej słów, czę­sto docho­dzą­ce zza żywo­pło­tu przez okno let­niej kuch­ni z pod­ło­gą, w któ­rej tkwił otwór z drew­nia­ną kla­pą. Po unie­sie­niu kla­py z dołu wydo­by­wa­ły się chłód i ciem­ność. Scho­dzi­ło się tam na oślep, sto­pa­mi wyszu­ku­jąc poszcze­gól­ne schod­ki. Pod spodem znaj­do­wa­ła się piw­ni­ca ze sta­ran­nie uło­żo­ny­mi drwa­mi. Pach­nia­ło w niej nie­znacz­nie wil­go­cią i zaple­śnia­łym drew­nem. Dokład­nie tak mógł­bym sobie wyobra­zić zapach pod­ziem­ne­go świa­ta moje­go dziad­ka par­ty­zan­ta i jego żony z Mosta­ru. Nie wiem, czy to brzmi odpo­wied­nio, ale był to pre­cy­zyj­ny i uspo­ka­ja­ją­cy zapach. Jeśli się nim porząd­nie zacią­gnę, natych­miast prze­nio­sę się w leśną gęstwi­nę, któ­ra pach­nie tak, jak­by każ­de drze­wo sta­no­wi­ło esen­cję ich pod­ziem­ne­go świa­ta. Naj­moc­niej­szą woń roz­ta­cza­ją sztyw­ne kape­lu­sze grzy­bów pora­sta­ją­cych pnie i roz­ga­łę­zie­nia drzew. W leśnej próch­ni­cy i ściół­ce wyczu­wa się obec­ność dżdżow­nic o wnętrz­no­ściach wypeł­nio­nych zie­mią. Ten zapach potęż­nie pobu­dza.

Jedy­nie rośli­ny Dže­hvy oka­za­ły się sil­niej­sze od woj­ny. Žitar­ni­ca skur­czy­ła się, jak zresz­tą wszyst­ko pozo­sta­łe, po wyzwo­le­niu mia­sta. Wzru­sza­ją­cy jest spo­sób, w jaki nie­zna­jo­me rośli­ny wyra­sta­ją pod kątem pro­stym ze ścian poko­jów. Tu, gdzie życie obró­ci­ło się w popiół, ist­nie­je płod­na zie­mia, w któ­rej poja­wia­ją się nowe kieł­ki. Z tych poko­jów pozba­wio­nych pod­łóg i sufi­tów moż­na by pole­cieć pro­sto do nie­ba. To wła­śnie uczy­ni­ły wszyst­kie domo­we przed­mio­ty. Czar­ne i ocię­ża­łe od dymu i ognia, pohu­ku­jąc, wznio­sły się w górę. Ciem­ność i chłód panu­ją­ce w poko­jach, bośniac­kie kili­my, oto­ma­ny, por­ce­la­na, krysz­ta­ło­we kie­lisz­ki, wazo­ny, sztuć­ce, bla­sza­ny pie­cyk na drew­no, żyran­do­le i kamyk z Mar­sa, a wła­ści­wie z Księ­ży­ca są teraz uchodź­ca­mi, któ­rzy zyska­li nie­śmier­tel­ność.

Bab­cia i dzia­dek leżą obok sie­bie na miej­skim cmen­ta­rzu Lipik. Ich dusze wstą­pi­ły na mapę gwiezd­nych szla­ków. W roju leoni­dów, któ­ry spa­da pod wie­czór, ukry­wa­ją się zręcz­nie uchodź­cy, powra­ca­ją­cy do swych ziem­skich domów. Życie pona­wia się w swo­jej pro­sto­cie. Peł­ne banal­nej ruty­ny oraz powsze­dnich rytu­ałów.

„A żeby cię szlag tra­fił!”

„Żeby cię dia­bli wzię­li!”

Dobie­ga spo­śród mete­orów, któ­re spa­la­ją się w atmos­fe­rze.