recenzje / ESEJE

Carol Rumens i jej „poezja postfeminizmu”

Lyn Pykett

Esej Lyn Pykett na temat poezji Carol Rumens, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

W swojej antologii poezji kobiet Carol Rumens proklamowała nadejście nowej, ‘post-feministycznej’ ery w poezji, próbując tym samym odciąć nie tylko siebie, ale też wszystkie poetki od feminizmu. To bardzo anachroniczne określenie zważywszy na okres, z jakiego pochodzą wiersze zawarte w tej antologii – lata 1964–1984. W Wielkiej Brytanii rok 1964 był raczej przed- niż post-feministyczny.

Będąc poetką o wyostrzonej wrażliwości na paradoks, Rumens dostrzega ironię sytuacji pisarstwa kobiecego w 1985 roku: „Polityczne zorientowanie sporej części tekstów publikowanych przez kobiety (bez którego, rzecz jasna, nie mogłyby powstać) prowadziło czasami, zwłaszcza w przypadku poezji, do uprzywilejowania przesłania kosztem środków wyrazu” (podkr. J.F.). W fazie feministycznej walki (teraz, mamy rozumieć, szczęśliwie minionej) prawdziwe pisarki – zainteresowane „surową sztuką poezji” – zostały „przyćmione” przez „hałaśliwe amatorki ogłaszające, że kobiety także mają głos”. Mnie również trudno jest czytać z przyjemnością albo z pożytkiem niektóre z wierszy zebranych w świadomie feministycznych antologiach wydanych przez feministyczne wydawnictwa. Niemniej jednak trudno mi zgodzić się z Rumens, że walka jest skończona, a bitwa wygrana; że przekonanie, iż „kobiety mają głos i mają prawo być usłyszane, jest oczywistością”. Jak wiele z nas, Rumens gotowa jest skorzystać z politycznych osiągnięć innych kobiet i odwrócić się od tych, dla których walka wciąż trwa. Założenia klasowe, na których bazuje jej definicja post-feminizmu, są ewidentne. Używa tego terminu na opisanie „psychologicznej kondycji” spowodowanej przez radykalne przemiany społeczne „dotykające wiele kobiet (szczególnie tych z klasy średniej, to znaczy, piszącej)”.

Rozwój kariery poetyckiej Rumens pokazuje wyraźnie, w jaki sposób pisarstwo, które nie deklaruje się jako feministyczne, włącza się w debatę rozgrywającą się wokół problemów poruszanych przez środowiska kobiece. Pierwszą książkę Rumens A Strange Girl in Bright Colours (1973) określić można mianem proto-feministycznej. Drobiazgowo i częstokroć gniewnie autorka przygląda się szczególnym ograniczeniom narzucanym młodej kobiecie wchodzącej w życie domowe: uwięzionej, sfrustrowanej i obciążonej odpowiedzialnością za życie innych. Wiele spośród tych wczesnych wierszy to zapis poczucia wyalienowania w małżeństwie i w rodzinie, poczucia obcości wobec wcześniejszych wersji własnego „ja”, wobec otaczających ją zubożałych, ponurych osiedli, jak w wierszu „A Future”, czy obskurnego mieszkania z „Houses By Day”, gdzie „mieszkałam… przez niezbadany rok,/ uśmiechając się tylko do lustra, nasłuchując echa/ urządzeń ogrzewających wodę. Pamiętam tylko/…/ światło wcześniejszego dnia”. Te wiersze to także zapis walki o przetrwanie – materialne, emocjonalne, twórcze – i walki o to, żeby się wyrwać na wolność. Przychodzą na myśl młode gospodynie domowe z wierszy Larkina, odsunięte „w kąt własnego życia”, chociaż Rumens jest mniej zdystansowana niż Larkin i więcej w niej gniewu. Pojawia się tu także wzburzenie wywołane okropieństwami życia innych kobiet i współczucie dla losu dziewcząt z komunalnych osiedli, które „w rozsądnych apaszkach, z wielkimi wózkami, / pchają się po życie” („Distinctions”).

W Unplayed Music (1981) i Star Whisper (1983) gniew skupiający uwagę na lirycznym „ja” jest już prawie nieobecny. W obu tych książkach Rumens zaczyna odcinać się od tego, co Anne Stevenson określiła mianem „sub-Plathejskiego wysiłku” i „napompowanego oburzenia”, charakterystycznego dla lwiej części poezji kobiecej wczesnych lat siedemdziesiątych. Niemniej jednak chociaż proto-feministyczny gniew pierwszej książki Rumens został w tych dwóch późniejszych tomach prawie całkowicie wyeliminowany, obydwie książki zawierają wiersze, które w ironiczny i refleksyjny sposób zastanawiają się nad życiem i doświadczeniami kobiet.

W Star Whisper zaczynamy słyszeć głos, który pełniej odzywa się w książce Direct Dialling (1985), opublikowanej w tym samym roku, co „post-feministyczna” antologia Making for the Open. Zbiór wierszy Rumens, podobnie jak opracowana przez nią antologia, dąży ku post-feminizmowi, zdefiniowanemu jako ruch oddzielający się od feminizmu, który rzekomo wykonał już swoją pracę. W Direct Dialling wciąż daje się odczuć gniew, ale tym razem jest on zarezerwowany dla innych spraw niż te, które wiążą się z sytuacją kobiet. Rumens stara się wypracować głos bezosobowy (choć nie całkiem pozbawiony cech płci), który pomoże jej wyartykułować szersze (to jest wykraczające poza ‘wąskie’ pole zainteresowania feminizmu) polityczne, historyczne, humanistyczne kwestie. W szczególności Rumens coraz bardziej interesuje się historią i polityką Europy Wschodniej i Środkowej.

Te późniejsze zainteresowania są obecne, a właściwie wręcz dominujące, w ostatnich częściach Selected Poems (1987) Rumens i w jej książce From Berlin to Heaven (1989). Niemniej jednak sporą grupę tych późniejszych wierszy można określić mianem „post-feministycznych” nie w sensie, w jakim Rumens używa tego terminu w swojej antologii, lecz po to, aby podkreślić, że są one naznaczone przez perspektywę i problematykę feministyczną. Niektóre z późnych wierszy zawierają komentarz, czasem refleksyjny, niekiedy ironiczny, na temat życia kobiet i ich sytuacji społeczno-politycznej. Tematem „Two Women” są znajome kwestie feministyczne. Wiersz opowiada o niełatwym współistnieniu pewnej siebie, zdolnej kobiety, która przynosi do domu „proste, chłodne jabłko/ kochającego ojcowskiego obiektywizmu” i „cichej twarzy w tle/ zawsze nabiegłej pracą, spuchniętej od gniewu”. Niektóre z tych wierszy zdają się w pewnym stopniu posiadać ostrość wcześniejszej twórczości Rumens, jednak gniew nie jest już w nich wyrażony z taką samą bezpośredniością. Potworna ironia, wynikająca z tego, że ideologia udomowionej kobiecości obdarza kobiety swoistą władzą w niewoli, to temat, z którym w przekonujący sposób mierzą się wiersze „A Woman of a Certain Age” i „In a Room”. Oba przywołują obraz luksusowej niewoli kobiety „domowej”:

Ceniona w roli księżniczki,
dawno już nauczyła się
szczotkować włosy, ładnie
stawiać stopy, i czekać.
Przyzwyczaiła się już do wszystkiego

do uczucia głodu
potrzeby cierpliwości.

Ostatnia zwrotka zręcznie obrazuje ziejącą pustkę jej codziennej egzystencji i bezsilną siłę za pomocą skomplikowanych negacji, które podważają własne znaczenie: „niepowstrzymana, niestrudzona, wie/ jak straszna jej jest moc,/ jak niemożliwe jej nieużycie”.

Toteż pomimo protestów autorki twórczość Rumens dowodzi, że feminizm i ruch na rzecz emancypacji kobiet przyniosły jej wyzwolenie i nowe możliwości. W pewnym stopniu feminizm był tym, co pomogło jej znaleźć własny głos i temat. Wydaje mi się, że rzecz ma się podobnie w przypadku wielu innych niefeministycznych autorek, które nie tylko skorzystały z osiągnięć ruchu feministycznego (takich jak powiększenie przestrzeni poetyckiej zainteresowanej sprawami kobiet i większa uwaga, z jaką słucha się dziś głosów kobiet), ale też istotnie przyczyniły się do tych osiągnięć. Albo innymi słowy: pomimo niejednoznacznego stosunku do feminizmu te kobiety wyznaczyły sobie podobne cele.


Tekst oryginalny: Lyn Pykett, Women Poets and Women’s Poetry, w: Gary Day, Brian Docherty, British Poetry from the 1950’s to the 1990’s. Politics and Art, Macmillan, London 1997. Przełożyła Julia Fiedorczuk.

 

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

 

belka_1

O AUTORZE

Lyn Pykett

Profesorka, wykładowczyni na University College of Wales. Autorka wielu artykułów naukowych o XIX- i XX-wiecznej literaturze i XIX-wiecznej prasie. Jest autorką wielu esejów i książek analizujących różne odmiany gatunkowe powieści, a także literaturę kobiet.

powiązania

W hołdzie człowiekowi wertykalnemu

wywiady / O PISANIU Ian Sansom Stephen Romer

Rozmowa Iana Sansoma ze Stephenem Romerem towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Stacja: Łódź – 1989–1990

recenzje / ESEJE Stephen Romer

Esej Stephena Romera, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Stacja: Łódź – 1989–1990

utwory / premiery w sieci Stephen Romer

Esej Stephena Romera, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Na trzech calach kwadratowych

wywiady / O PISANIU Craig Raine Jerzy Jarniewicz

Rozmowa Jerzego Jarniewicza z Craigem Rainem, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Poezja rozbitego lustra

recenzje / ESEJE Joanna Formago

Szkic Joanny Formago na temat Craiga Rainego, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

O, Craig! O, Tony! O…

recenzje / ESEJE Zdzisław Jaskuła

Szkic Zdzisława Jaskuły na temat Craiga Rainego, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Kariera poetę zabija

wywiady / O PISANIU Agnieszka Wolny-Hamkało Brian Patten

Rozmowa Agnieszki Wolny-Hamkało z Brianem Pattenem, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Wiersze młodsze od bomb

recenzje / ESEJE Jerzy Jarniewicz

Szkic Jerzego Jarniewicza towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Dwadzieścia trzy słowa

recenzje / ESEJE Grzegorz Jankowicz

Szkic Grzegorza Jankowicza towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Radykalna jak rzeczywistość

wywiady / O PISANIU Carol Rumens Robyn Bolam

Rozmowa Robyn Bolam z Carol Rumens, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Wrażliwość wiersza

wywiady / O KSIĄŻCE Jerzy Jarniewicz Juliusz Pielichowski

Rozmowa Juliusza Pielichowskiego z Jerzym Jarniewiczem na temat antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Poezja i sztuka rozpruwania ubrań

wywiady / O PISANIU Jerzy Jarniewicz Seamus Heaney

Rozmowa Jerzego Jarniewicza z Seamus Heaney, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Rzeczywista przyjemność

recenzje / ESEJE Tadeusz Pióro

Recenzja Tadeusza Pióry antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Nieumówione spotkania albo jak czytałem Heaneya po polsku

recenzje / ESEJE Jacek Gutorow

Esej Jacka Gutorowa na temat poezji Seamusa Heaneya, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Testowanie Heaneya

recenzje / IMPRESJE Jerzy Jarniewicz

Esej Jerzego Jarniewicza na temat poezji Seamusa Heaneya, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Mińsk, czyli Casablanca

wywiady / O PISANIU Jerzy Jarniewicz Lavinia Greenlaw

Rozmowa Jerzego Jarniewicza z Lavinią Greenlaw, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 24 września 2018 roku.

WIĘCEJ

Język to zjawisko widmowe

wywiady / O PISANIU Jacek Gutorow Simon Armitage

Rozmowa Jacka Gutorowa z Simonem Armitage’em, towarzysząca wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 15 października 2018 roku.

WIĘCEJ

Simon Armitage z profilu

recenzje / ESEJE Jeremy Noel-Tod

Esej Jeremy’ego Noel-Toda na temat poezji Simona Armitage’a, towarzyszący wydaniu antologii 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 15 października 2018 roku.

WIĘCEJ

100 wierszy wypisanych z języka angielskiego (3)

utwory / zapowiedzi książek Jerzy Jarniewicz

Fragment zapowiadający antologię 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 15 października 2018 roku.

WIĘCEJ

100 wierszy wypisanych z języka angielskiego (2)

utwory / zapowiedzi książek Jerzy Jarniewicz

Fragment zapowiadający antologię 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 15 października 2018 roku.

WIĘCEJ

100 wierszy wypisanych z języka angielskiego (1)

utwory / zapowiedzi książek Jerzy Jarniewicz

Fragment zapowiadający antologię 100 wierszy wypisanych z języka angielskiego, w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 15 października 2018 roku.

WIĘCEJ