Killer: maleńka improwizacja na klawiaturze albo próba niemal autorskiego posłowia

Tę książkę zaczął pisać mój pradziadek, kiedy wyruszył z rodzinnej wsi Olesznyk (nosiła wówczas węgierską nazwę Egres) na drugą wojnę światową. Jego żona, otarłszy łzę, nastawiła na kuchni zupę dla ich dwanaściorga dzieci. Zanim zupa zakipiała, pradziadek wrócił już do domu. O takim trwającym drugą wojnę światową spacerze dwoma ulicami chciałem napisać, gdy pierwszy raz usłyszałem od rodziny tę historię. Wtedy jeszcze nie umiałem pisać. Znam też inne historie, o których nie chciałoby się pisać, ale trzeba: zaraz po obiedzie, na który była ta gorąca i pachnąca zupa, przyszli po pradziadka wojskowi komisarze i jednak zabrali go na wojnę. Już nie wrócił. Nigdy. Pradziadek Wasyl zaginął bez wieści. Rodzina skłania się ku myśli, że został zabity. Czasem, kiedy jestem za granicą, przyglądam się ludziom – z nadzieją, że rozpoznam znajome rysy. Bo przecież nie mógł tak po prostu umrzeć, nie pozostawiwszy żadnego znaku w twarzach wnuków i prawnuków, nie wysławszy listu do mnie – najmłodszej gałązki jego drzewa genealogicznego. Coś mi w tej historii nie gra. Choćby to, że jakoby miał walczyć w Armii Czerwonej, ale wówczas na Zakarpaciu jej jeszcze nie było. Przepadł bez śladu i walczył nie wiadomo za kogo – czegoś takiego mój rodzony pradziadek nie mógł mi zrobić. Jednak być może to jest jego podarunek dla mnie, że sam mogę sobie wybrać dla niego armię i jego bohaterską historię. Wszystko to mogę wymyślić i podać jako prawdę. Tak z przekazów rodzinnych rodzi się literatura. Większość ludzi na planecie Ziemia wylizuje opakowania od lodów czy jogurtu, zanim wyrzuci je na śmietnik. Mało kto co prawda ma odwagę się do tego przyznać, bo to wstyd, brak wychowania, coś okropnego. Kiedy u nas w domu kończył się cukier w cukierniczce, mój dziadek wlewał do niej gorącą herbatę, żeby rozpuściły się słodkie resztki, które pozostały na jej ściankach. Oglądałem to być może setki razy i już wtedy wiedziałem, że nie zbieram w swojej pamięci zwykłej kolekcji wspomnień, a notuję charaktery i podświadomie wierzyłem, że wszystko to mi się przyda.

Dzięki przyzwyczajeniu mojego dziadka jeden z bohaterów mojego opowiadania tak właśnie robi. Dziadku, Stefanie! Słyszysz mnie tam w niebie? Dziękuję! Żeby napisać Killera zmieniłem się w obserwatora, szpiega i podsłuchiwacza. Kradłem ludziom słowa i gesty, budowałem postać z setek rzeczywistych ludzi. Pamiętam, że w czasach, kiedy Live Journal cieszył się taką masową popularnością, jak obecnie Facebook, umieściłem tam jeden wiersz. To działo się pod koniec sierpnia, może nawet 31. Jeden z pierwszych komentarzy brzmiał tak: “Od tego wiersza zacznie się nam jesień”. Wsłuchajcie się tylko w to zdanie! Zacznie się nam jesień – i jesień w ogóle, i ta konkretna jesień, i jesień życia, i właśnie od wiersza, od tego wiersza. Przeczytawszy to na ekranie, postukałem się palcem w czoło – co za rozrzutność wstawiać takie wspaniałe zdania w jakimś LJ?! Przechwyciłem tę frazę i potem włączyłem do jednego z tekstów. Szukałem takich zdań i ludzkich powiedzeń w gęstwinie naszego świata, zbierałem je, jak się zbiera grzyby. Kiedyś pewna dziewczyna, chcąc zrobić na mnie wrażenie, zaprosiła mnie, bym posłuchał, jak gra na fortepianie. “A teraz będzie maleńka improwizacja na fortepian” – mrugnęła tajemniczo. Zrobiła na mnie wrażenie dopiero po grze i wcale nie muzyką, jednak już w tamtej chwili wiedziałem, że jedno z opowiadań będzie nosiło tytuł “Maleńka improwizacja na fortepian”. Bo literatura jest taką samą improwizacją, tylko na klawiaturze komputera. Zresztą cele tych improwizacji także są często podobne. Pisałem Killera w ciągu trzech lat, w trzech różnych krajach.

Dziękuję językowi, chłodnym bałtyckim wiatrom, pociągom i samolotom, wszystkim przypadkowym współtowarzyszom podróży, śniegowi i nocy, herbacie i rumowi w nieodpowiednich proporcjach, dziękuję niebieskim Chesterfieldom i czerwonym Gauloisesom, dziękuję swojemu komputerowi i jego delikatnej klawiaturze, dziękuję mej miłości i moim kochankom, dziękuję porankom, ptakom i e-mailom, kierowcy autobusu do Kołomyi, muzyce, przyjaciołom, beznadziejnym kijowskim popołudniom i gorącemu warszawskiemu latu, księgarniom i lasowi, natchnieniu, wierze i chęci kontynuacji. Pisząc tę książkę, trzymałem się tylko jednej zasady: nie pisać o sobie. Dlatego w Killerze jest jedenaście opowiadań, bo dwunastym jest moje własne życie. Cdn…