Umarłym się nie dziękuje

Podobno nie była wybitną poetką. Taka ocena może zaważyć na recepcji dzieła, jeśli formułuje ją wybitny poeta w jednym ze swoich wierszy. Nie bez znaczenia jest fakt, iż wiersz Miłosza “Czytając Notatnik Anny Kamieńskiej” znajduje się w tomie Dalsze okolice, gdzie wiele miejsca poświęcono tematom starości, śmierci i godzenia się z własnym przemijaniem.

*

Poliglotka, wszechstronna tłumaczka liryki i prozy, odpowiedzialna za przyswojenie polszczyźnie licznego grona poetów wschodniosłowiańskich, Dory Gabe, Vítězslava Nezvala, Władimira Prichodźko. Największe znaczenie mają jednak jej tłumaczenia z łaciny, m.in. przekład Przemian Owidiusza.

*

Jerzy Kwiatkowski uważał Biały rękopis Kamieńskiej za jedną z najważniejszych książek poetyckich wydanych na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Wybitnego krytyka zdumiała intymność tych wierszy, ich konfesyjny charakter ukryty pod elementami stylizacji na ludową pieśń. Poezja ludowa była dla poetki schronieniem, pozwalała na ucieczkę w sferę kultury “niższej”, lecz dzięki temu właśnie pełniejszej, kultury, która nie zbywa śmierci milczeniem, lecz celebruje ją jak każdy moment przejścia. Wzorowanie się na tradycji oralnej jest jednak na tyle dyskretne, iż nie budzi w czytelniku wrażenia sztuczności; litanijna retoryka zostaje zrównoważona przez lingwistyczną wyobraźnię Kamieńskiej i jej przywiązanie do pracy w materii słowa:

Głębokie są przepaście słów
jakże je przebędę
chyba ptak skrzydłem je zważy
i poniesie do twoich ust
grudkę mego języka
krzyk mego snu

*

Jej twórczość poetycka wciąż pozostaje w cieniu Notatnika, prywatnych zapisków prowadzonych w trakcie choroby męża i przez ponad dziesięć lat po jego śmierci. Notatnik dokumentuje jej zmagania z traumą po utracie najbliższej osoby i stopniowy zwrot w stronę religii. Zawiera ślady intensywnych lektur, obserwacje ludzi, jest próbą poradzenia sobie z rozpaczą, odnalezienia własnego miejsca w świecie bez nadziei. Widzimy jak coraz większą rolę w jej życiu zaczynają odgrywać Kościół i Pismo. Z czasem pozna hebrajski i zacznie tłumaczyć Stary Testament. Katolicyzm nie jest dla niej jednak formą łatwego pocieszenia i obietnicą nagrody za doczesne cierpienie. Nie była naiwna na tyle, by wierzyć, iż ludzkie problemy znajdują szczęśliwy koniec: “one są tylko po to, aby je przeżyć”.

*

Pod pewnymi względami była kontynuatorką dzieła Jerzego Lieberta, “poezji nawróconych”, w której żarliwość neofity przeplata się z refleksją na temat wiary jako ciągłych wahań między grzechem i świętością. Tak jak Liebert, owładnięta obsesją przemijania i śmierci, nie bała się sięgać do pogańskich źródeł ludowych pieśni i twórczo korzystała z balansowania na granicy herezji.

*

Jan Twardowski, poeta innej religijności, pisał: “Nie pragnęła powiększać swojego dorobku jedynie o nowe wiersze. Wiedziała bowiem, że żaden wiersz nie jest w stanie oddać całej prawdy człowieczych doświadczeń. Sięgała jednak po pióro, by nazwać swój niepokój i wyrazić z takim trudem odnajdywaną nadzieję. W tej sytuacji nowe wiersze musiały różnić się od wcześniejszych. Każde wypowiedziane słowo miało swoją wagę, zawierał się w nim ogromny trud człowieka poszukującego sensu. Tym najważniejszym sensem dla Anny Kamieńskiej stał się Bóg. Dołączyła ona do nielicznej u nas grupy poetów, którzy dawali w swoich wierszach świadectwo nawrócenia, przedzierali się poprzez ciemność ku światłu”.

*

Podczas jej pogrzebu w maju 1986 roku powiedziano, że wyrastała z tradycji Orzeszkowej; tradycji mądrych kobiet. Na dwa dni przed śmiercią napisała:

Umierał na krzyżu
na szpitalnym łożu
samotność tam przy nim stała
matka bolejąca

Wargi zamknięte
i spętane stopy
Boże mój Boże
czemuś mnie opuścił

Gwałtowna cisza
Wszystko się stało
co stać się miało
między człowiekiem
a Bogiem