Kaskader numer jeden

Bazgrał. Jak kura pazu­rem. Pisał w bru­lio­nie w gru­bą linię. Cien­ka była zare­zer­wo­wa­na dla pierw­szo­kla­si­stów sta­wia­ją­cych kośla­we lite­ry. W szkol­nym bru­lio­nie w zie­lo­nej – czę­ścio­wo oskro­ba­nej – okład­ce. Pisał pió­rem. Rafał Woja­czek (1945–1971).

To jest fak­sy­mi­le zeszy­tu poety z 1964 roku, dołą­czo­ne do naj­peł­niej­sze­go zbio­ru jego utwo­rów, zawie­ra­ją­ce­go wyda­ne za życia Sezon (1969) oraz Inną baj­kę (1970), pośmiert­ne tomy Nie skoń­czo­na kru­cja­ta (1972), Któ­re­go nie było (1972), Resz­ta krwi (1999), liry­ki zatrzy­ma­ne przez cen­zu­rę i pro­zy z Sana­to­rium (1969).

Nie pasu­je mi do Wojacz­ka ter­min „poeta prze­klę­ty”, może­my nazwać Papu­szę, póź­ne­go Kazi­mie­rza Prze­rwę-Tet­ma­je­ra, gdy umie­ra z gło­du, a nikt już nie chce czy­tać jego wier­szy, Nor­wi­da – odkry­te­go dwa­dzie­ścia lat po śmier­ci. Woja­czek „wyklę­ty” lub „prze­klę­ty” nie był. Debiu­tanc­kie wier­sze przy­ję­to bar­dzo dobrze, pierw­szy tom zachwy­cił kry­ty­ków. Może był raczej – posłu­gu­jąc się cyta­tem z książ­ki Jana Marxa – „legen­dar­ny i tra­gicz­ny”. Z legend oca­la­ła ta o kwia­tach skła­da­nych w toa­le­cie wro­cław­skie­go dwor­ca, gdzie miał się powie­sić.

Był raczej „kaska­de­rem”. W książ­ko­wym zesta­wie­niu – obok Hła­ski, Sta­chu­ry, Mil­czew­skie­go – Bru­no – wyraź­nie zaczy­na wyra­stać ponad nich. Czas doko­nał selek­cji. Woja­czek, debiu­tu­ją­cy rów­no­le­gle z poeta­mi Nowej Fali, jest coraz lep­szy i lep­szy. Gdy jego współ­cze­śni male­ją (może doce­nie­ni ponad mia­rę), on zaczy­na być kla­sy­kiem.

Tom Biu­ra Lite­rac­kie­go odda­je kli­ma­ty epok. Z Wojacz­kiem (w sen­sie meta­fo­rycz­nym) zetkną­łem się dwu­krot­nie. Naj­pierw gdzieś trzy­dzie­ści lat temu, gdy byłem małym ber­be­ciem, a świę­to­krzy­scy poeci poży­cza­li od rodzi­ców jego pierw­sze wyda­nie Utwo­rów zebra­nych. Potem (cytu­jąc radziec­kie­go pisa­rza) pili wód­kę, żar­li bigos, zasy­pia­li na klat­ce, a jesz­cze póź­niej prze­sta­wa­li przy­cho­dzić, bo wód­ki już nie ma, bo ojciec cho­ry, bo im maso­we naśla­do­wa­nie Wojacz­ka nie wyszło. Wte­dy poeta z Miko­ło­wa był na fali. Pra­wie wszy­scy w Kiel­cach pró­bo­wa­li „pisać Wojacz­kiem”.

Dru­gie spo­tka­nie to już począ­tek nasze­go wie­ku. I film Lecha Majew­skie­go z Krzysz­to­fem Siw­czy­kiem w roli tytu­ło­wej. Zaczy­nam pra­co­wać, a lice­ali­ści przy­no­szą wier­sze i pasjo­nu­ją się deka­den­cją fil­mo­we­go obra­zu. Pocią­ga ich u auto­ra „Mar­twe­go sezo­nu” miłość i język odważ­ny, i ta dwo­istość. Woja­czek patrzy na Wojacz­ka. Iro­nia. I nie­uchron­ność ich pocią­ga „W tra­wie śnie­gu zie­lo­ne oczy śnież­nych zwierząt,/ o któ­rych tyl­ko tyle/ wie­my, że nas już jedzą” („Chi­chot”). Piszą wier­sze pod Wojacz­ka. Wte­dy zro­zu­mia­łem, cze­mu poeta kla­sycz­nie­je.

Moż­na ten gru­by tom prze­czy­tać jak meta­fi­zycz­ny trak­tat. W czę­ści utwo­rów roz­pro­szo­nych i zatrzy­ma­nych przez cen­zu­rę są obra­zy prze­czą­ce (potocz­ne­mu, szkol­ne­mu) wyobra­że­niu auto­ra Innej baj­ki jako liry­ka „mię­sa, prze­kleń­stwa i krwi”, przejść skró­co­ny kurs two­rze­nia poetyc­kie­go obra­zu: „Teraz/ wisi­my obaj/ na jed­nej belce/ pod zacią­gnię­tym niebem// straż­nik może zaświadczyć/ mię­dzy nami jest nic” („Wiem kto to jest”). Na tym pole­ga uni­wer­sa­lizm tej twór­czo­ści. To Jezus i łotr, Sarn Woja­czek i Ośnia­łow­ski, poprzez toż­sa­mość losu. To dwa kur­cza­ki w rzeź­ni.