recenzje / ESEJE

Kaskader numer jeden

Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Wiersze i proza 1964-1971 Rafała Wojaczka.

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Bazgrał. Jak kura pazurem. Pisał w brulionie w grubą linię. Cienka była zarezerwowana dla pierwszoklasistów stawiających koślawe litery. W szkolnym brulionie w zielonej – częściowo oskrobanej – okładce. Pisał piórem. Rafał Wojaczek (1945–1971).

To jest faksymile zeszytu poety z 1964 roku, dołączone do najpełniejszego zbioru jego utworów, zawierającego wydane za życia Sezon (1969) oraz Inną bajkę (1970), pośmiertne tomy Nie skończona krucjata (1972), Którego nie było (1972), Reszta krwi (1999), liryki zatrzymane przez cenzurę i prozy z Sanatorium (1969).

Nie pasuje mi do Wojaczka termin „poeta przeklęty”, możemy nazwać Papuszę, późnego Kazimierza Przerwę-Tetmajera, gdy umiera z głodu, a nikt już nie chce czytać jego wierszy, Norwida – odkrytego dwadzieścia lat po śmierci. Wojaczek „wyklęty” lub „przeklęty” nie był. Debiutanckie wiersze przyjęto bardzo dobrze, pierwszy tom zachwycił krytyków. Może był raczej – posługując się cytatem z książki Jana Marxa – „legendarny i tragiczny”. Z legend ocalała ta o kwiatach składanych w toalecie wrocławskiego dworca, gdzie miał się powiesić.

Był raczej „kaskaderem”. W książkowym zestawieniu – obok Hłaski, Stachury, Milczewskiego – Bruno – wyraźnie zaczyna wyrastać ponad nich. Czas dokonał selekcji. Wojaczek, debiutujący równolegle z poetami Nowej Fali, jest coraz lepszy i lepszy. Gdy jego współcześni maleją (może docenieni ponad miarę), on zaczyna być klasykiem.

Tom Biura Literackiego oddaje klimaty epok. Z Wojaczkiem (w sensie metaforycznym) zetknąłem się dwukrotnie. Najpierw gdzieś trzydzieści lat temu, gdy byłem małym berbeciem, a świętokrzyscy poeci pożyczali od rodziców jego pierwsze wydanie Utwo­rów zebranych. Potem (cytując radzieckiego pisarza) pili wódkę, żarli bigos, zasypiali na klatce, a jeszcze później przestawali przychodzić, bo wódki już nie ma, bo ojciec chory, bo im masowe naśladowanie Wojaczka nie wyszło. Wtedy poeta z Mikołowa był na fali. Prawie wszyscy w Kielcach próbowali „pisać Wojaczkiem”.

Drugie spotkanie to już początek naszego wieku. I film Lecha Majewskiego z Krzysztofem Siwczykiem w roli tytułowej. Zaczynam pracować, a licealiści przynoszą wiersze i pasjonują się dekadencją filmowego obrazu. Pociąga ich u autora „Martwego sezonu” miłość i język odważny, i ta dwoistość. Wojaczek patrzy na Wojaczka. Ironia. I nieuchronność ich pociąga „W trawie śniegu zielone oczy śnieżnych zwierząt,/ o których tylko tyle/ wiemy, że nas już jedzą” (“Chichot”). Piszą wiersze pod Wojaczka. Wtedy zrozumiałem, czemu poeta klasycznieje.

Można ten gruby tom przeczytać jak metafizyczny traktat. W części utworów rozproszonych i zatrzymanych przez cenzurę są obrazy przeczące (potocznemu, szkolnemu) wyobrażeniu autora Innej bajki jako liryka „mięsa, przekleństwa i krwi”, przejść skrócony kurs tworzenia poetyckiego obrazu: „Teraz/ wisimy obaj/ na jednej belce/ pod zaciągniętym niebem// strażnik może zaświadczyć/ między nami jest nic” (“Wiem kto to jest”). Na tym polega uniwersalizm tej twórczości. To Jezus i łotr, Sarn Wojaczek i Ośniałowski, poprzez tożsamość losu. To dwa kurczaki w rzeźni.


Recenzja ukazała się w Kieleckim Magazynie Kulturalnym „Projektor” nr 4(7)/2014. Dziękujemy Redakcji za wyrażenie zgody na przedruk.

O AUTORZE

Paweł Chmielewski

Urodzony w 1971 roku. Absolwent polonistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Redaktor naczelny kieleckiego magazynu kulturalnego „Projektor”. Publikował m.in. w „Zeszytach Komiksowych”, „Studiach sienkiewiczowskich”. Autor m.in. książek Słowacki w supermarkecie i Kilku panów przy barze nie licząc Yorgiego. Opowieść o kieleckim komiksie. Mieszka w Kielcach.

powiązania

Klisze

recenzje / IMPRESJE Paweł Chmielewski

Esej Pawła Chmielewskiego towrzyszący premierze książki .byłem Krzysztofa Jaworskiego, która ukazała się nakładem Biura Literackiego 20 października 2014 roku.

WIĘCEJ

Biblioteka

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Do szpiku kości Krzysztofa Jaworskiego.

WIĘCEJ

Wierszodymkowe ilustracje

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Komiks wierszem w trybie żeńskim.

WIĘCEJ

Skóra rzeczywistości

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Dusze monet Krzysztofa Jaworskiego

WIĘCEJ

Poeta ciągłych skojarzeń

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Drażniące przyjemności (1988-2008) Krzysztofa Jaworskiego.

WIĘCEJ

Mikrokosmos blokowiska

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Warzywniak i inne opowiadania Krzysztofa Jaworskiego.

WIĘCEJ

Barbarzyńcy i polska szkoła plakatu

recenzje / ESEJE Paweł Chmielewski

Recenzja Pawła Chmielewskiego z książki Powrót Barbarzyńców i nie.

WIĘCEJ

Machina czasu

dzwieki / AUDYCJE Konrad Wojtyła Rafał Wojaczek

Audycja “Machina czasu” Konrada Wojtyły poświęcona twórczości i życiu Rafała Wojaczka.

WIĘCEJ

O tomie Rafała Wojaczka Wiersze i proza 1964-1971

recenzje / IMPRESJE Przemysław Rojek

Esej Przemysława Rojka towarzyszący premierze antologii Wiersze i proza 1964-1971 Rafała Wojaczka.

WIĘCEJ

O tomie Rafała Wojaczka Wiersze i proza 1964-1971

recenzje / IMPRESJE Stanisław Bereś

Esej Stanisława Beresia towarzyszący premierze antologii Wiersze i proza 1964-1971 Rafała Wojaczka.

WIĘCEJ