O tomie Rafała Wojaczka Wiersze i proza 1964-1971

Ponieważ postać Rafała Wojaczka oraz jego twórczość przeniosły się już na trwałe z obszaru skandalizującej legendy literackiej do klasyki, każde nowe wydanie jego utworów jest godne poparcia, bo utrwala jego pozycję w kanonie polskiej historii literatury.

Mija właśnie 68 lat od urodzin poety (1945 r.) oraz 41 lata od jego samobójczej śmierci (1971 r.). Pisarz doczekał się już kilku wartościowych książek o charakterze monograficznym, egzegetycznym i wspomnieniowym („Rafał Wojaczek, który był” Macieja M. Szczawińskiego, „Skandalista Wojaczek” St. Srokowskiego, „Rafał Wojaczek. Prawdziwe życie bohatera” Bogusława Kierca, „Inne bajki. W kręgu liryki Rafała Wojaczka” Romualda Cudaka, „Który jest. Rafał Wojaczek w oczach przyjaciół, krytyków i badaczy”. Pod red. Macieja Meleckiego i R. Cudaka, „Wojaczek wielokrotny” Katarzyny Batorowicz Wołowiec i Stanisława Beresia), setek artykułów, a każdego roku przybywają prace magisterskie i doktorskie (aktualnie jedna doktorska i habilitacyjna). Powstał też znakomity film Lecha Majewskiego „Wojaczek” z poetą Krzysztofem Siwczykiem w roli tytułowej (1999 r.). Również liczba wyznawców nie maleje. Wszystko wskazuje na to, że poetycka gwiazda Wojaczka wciąż świeci jasnym i pewnym światłem, co zaskakuje w kontekście przygasania gwiazd Andrzeja Bursy, Marka Hłaski, Ryszarda Milczewskiego Bruno czy Edwarda Stachury.

Wojaczek to niewątpliwy fenomen polskiej poezji. Pojawił się jak meteor i zanim jeszcze zdążył wydać pierwszą książkę, stał się bohaterem spektakularnego debiutu w „Poezji” (przy aktywnym mecenacie Tymoteusza Karpowicza). Kiedy ukazały się „Sezon” i „Inna bajka”, był już przedmiotem namiętnych sporów i dyskusji, jawiąc się jako irytująca wszystkich gwiazda jednego sezonu (okazało się, że trwał on kilka dobrych lat). Zdecydowanie nie był on łatwą pigułką dla swojego środowiska, bo uprawiał lirykę absolutnie odrębną, oryginalną, niepodobną do niczego, co pisano na przełomie lat 60. i 70. Co nietypowe, uprawiał ją z dezynwolturą (dziś wiemy, że był to kamuflaż), lekceważąc przyjęte wówczas kanony. W zakresie czarnego PR-u w rekordowym czasie pobił wszystkich na głowę, organizując popisy pijackie, wszczynając publiczne awantury, mordobicia, inkasując wyroki, zaliczając więzienia, dając pokazy agresji i autoagresji, odgrywając samobójcze spektakle. Jak mało kto przede nim, również w skali europejskiej, stał się prototypem ‘poète maudit’, a przy okazji zakładnikiem własnej „czarnej” legendy.

Po Rafale Wojaczku pozostały teksty o ogromnej sugestywności i sile wyrazu. Łącząc czystość wizji z ekspresjonistyczną fascynacją brzydotą i śmiercią, młodziutki poeta wyrażał proces rozpadu osobowości i nieumiejętność przystosowania się do otaczającego świata. Liryka ta przynosi ubrane w kunsztowną i wyrafinowaną artystycznie formę obrazy lęku, snów, przeczuć, brutalne penetracje sfery seksu i fizjologii, a przede wszystkim rozdarcie psychiki na dwa różniące się „ja”: jedno – włóczęgowskolumpowskie, oraz drugie – ironiczne, kulturowo przesublimowane, zdystansowane wobec pierwszego. Chętnie podkreśla się antyestetyzm i antytradycjonalizm tej liryki. Z upływem czasu coraz wyraźniej widać jej skomplikowaną wewnętrzną urodę i głębokie związki z Mickiewiczem, Norwidem, Eluardem, Rimbaudem, a co więcej inspiracje religijne. Niezatarte jednak pozostaje piętno wewnętrznej szamotaniny, bolesnej dezintegracji i walki z własną cielesnością.

Każde pokolenie ma swoich idoli, ale wygląda na to, że Wojaczek jest postacią, która magnetyzuje najmocniej, i to przedstawicieli wszystkich generacji. Współczesna literatura polska nie posiada drugiej tak wyrazistej, dramatycznej i intrygującej indywidualności literackiej. Pisarz wciąż pozostaje zagadką i intryguje młode pokolenie, czego dobitnie dowiódł żywy odbiór wspomnianego filmu Majewskiego, choć nie miał on charakteru biograficznego. Potwierdza to także, że opublikowane książki, nakręcone filmy dokumentalne i wspomnienia nie odpowiedziały na wszystkie pytania. Każde nowe wydanie tekstów i każde nowe znalezisko powiększa naszą wiedzę o tym niezwykłym fenomenie. Tom Rafała Wojaczka pt. „Wiersze i proza 1964-1971” wraz z reprintem nieznanego jeszcze czytelnikom brulionu, zawierającego utwory młodzieńcze (a nie pozostawił po sobie poeta takich białych kruków zbyt wiele) należy uznać z a inicjatywę pożyteczną i godną wszelkiego poparcia.