Charles BERNSTEIN: Świat w ogniu: wiersze i przemowy

Na czte­ry dni prze 25. edy­cją festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra Biu­ro Lite­rac­kie wyda­ło tom Świat w ogniu: wier­sze i prze­mo­wy Char­le­sa Bern­ste­ina w prze­kła­dzie Kac­pra Bart­cza­ka – głów­ne­go gościa jubi­le­uszo­wej edy­cji naj­star­sze­go festi­wa­lu lite­rac­kie­go we Pol­sce.

Na czte­ry dni prze 25. edy­cją festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra Biu­ro Lite­rac­kie wyda­ło tom Świat w ogniu: wier­sze i prze­mo­wy Char­le­sa Bern­ste­ina w prze­kła­dzie Kac­pra Bart­cza­ka – głów­ne­go gościa jubi­le­uszo­wej edy­cji naj­star­sze­go festi­wa­lu lite­rac­kie­go we Pol­sce. Twór­czość poety, inno­wa­cyj­na języ­ko­wo, nie­jed­no­znacz­na, prze­kor­na wobec teo­rii oraz kon­cep­cji tak lite­rac­kich, jak i filo­zo­ficz­nych czy (post)religijnych, z któ­rych się wywo­dzi, wyróż­nio­na wie­lo­ma nagro­da­mi, zapew­ni­ła mu miej­sce w pan­te­onie naj­waż­niej­szych ame­ry­kań­skich pisa­rzy i uczy­ni­ła go twór­cą kano­nicz­nym dla współ­cze­snej kul­tu­ry. „Poetyc­kie dzia­ła­nie jest rów­nie fun­da­men­tal­ne dla naszej demo­kra­cji, jak kar­ta praw – jest czymś, co moż­na świę­to­wać z entu­zja­zmem i przy­jem­no­ścią” – stwier­dza Bern­ste­in, jed­no­znacz­nie wska­zu­jąc uni­wer­sal­ną, a zara­zem alter­na­tyw­ną dla stan­dar­dów ryn­ko­wych war­tość poezji (któ­ra jest tu rozu­mia­na sze­rzej niż jedy­nie w kate­go­riach lite­rac­kich) – war­tość huma­ni­stycz­ną.

Pierw­szy w Pol­sce wybór wier­szy ame­ry­kań­skie­go poety, w któ­re­go prak­ty­ce – zarów­no lite­rac­kiej, jak i nauko­wej – teo­re­tyk prze­cho­dzi w per­for­me­ra, a poety­ka wycho­dzi z obsza­ru zasa­dy i wkra­cza na nie­obli­czal­ny obszar poetyc­kie­go zda­rze­nia. Moty­wem prze­wod­nim nowi­ny poetyc­kiej, jaką gło­si Bern­ste­in, jest docie­ra­nie do opo­ro­wo­ści tkwią­cej w samym medium języ­ka. To też nowy pro­jekt poetyc­kiej poli­tycz­no­ści, swo­istej „auto­no­mii zaan­ga­żo­wa­nej”: wiersz jest zawsze sple­cio­ny ze swo­im kon­tek­stem sytu­acyj­nym, spo­łecz­nym, języ­ko­wo-kon­cep­cyj­nym, ale jed­no­cze­śnie pozo­sta­je zda­rze­niem osob­nym. Tekst poetyc­ki – rozu­mia­ny jako nośnik, urzą­dze­nie, ustroj­stwo do pod­glą­du innych form – zbie­ra, kon­den­su­je i pre­zen­tu­je wszyst­kie pasma zda­rze­nia dla czy­tel­ni­ków, któ­rzy w ten spo­sób bio­rą w nim czyn­ny, twór­czy współ­udział. Ten wywro­to­wy poten­cjał poezji Bern­ste­ina czy­ni go waż­nym kon­ty­nu­ato­rem eman­cy­pa­cyj­nej, ponadna­ro­do­wej tra­dy­cji histo­rycz­nej awan­gar­dy.

W biBLio­te­ce uka­za­ła się roz­mo­wa Kac­pra Bart­cza­ka z auto­rem. Mowa jest w niej m.in. o poezji, jej zna­cze­niu poli­tycz­nym oraz o poli­ty­ce kul­tu­ro­wej. „Przez całe moje życie twór­cze dzia­ła­łem w warun­kach kon­flik­tu z nie­zwy­kle sil­nie oko­pa­ną gru­pą poetów i kry­ty­ków, któ­rzy są głę­bo­ko prze­ko­na­ni, że takie rze­czy jak war­stwa inte­lek­tu­al­na, czy filo­zo­fia, a być może nawet w ogó­le zbyt roz­le­głe poczy­na­nia lek­tu­ro­we – zamiast takich rze­czy jak polo­wa­nie, czy łowie­nie ryb na otwar­tym morzu, czy wędrów­ki w górach, czy też przy­go­dy sek­su­al­ne bądź nie­uda­ne związ­ki – są wro­giem wypo­wie­dzi poetyc­kiej”. W innym miej­scu Bern­ste­in doda­je: „W dzi­siej­szym kli­ma­cie kul­tu­ro­wym, poezja nadal rozu­mia­na jest jako sfe­ra pro­duk­cji i kon­sump­cji ład­nie opa­ko­wa­nych prze­żyć oso­bi­stych. Chciał­bym stwo­rzyć kon­trast mię­dzy warsz­ta­to­wym kunsz­tem jako pro­duk­tem, a reto­ry­ką jako pro­ce­sem”.

Sama poezja Bern­ste­ina jest owo­cem nie­stru­dzo­nych poszu­ki­wań nowa­tor­skich roz­wią­zań este­tycz­no-for­mal­nych. Wiersz sta­je się dla nie­go prze­strze­nią żywe­go dia­lo­gu mię­dzy ten­den­cja­mi lirycz­ny­mi i anty­li­rycz­ny­mi w tra­dy­cjach poetyc­kich, któ­rych współ­cze­śnie jeste­śmy spad­ko­bier­ca­mi. Tym samym autor kształ­tu­je i kwe­stio­nu­je, defi­niu­je i dekon­stru­uje tra­dy­cyj­ne kon­cep­cje oraz zało­że­nia w celu ujaw­nie­nia naj­szer­szych i naj­głęb­szych moż­li­wo­ści poezji. Jako czo­ło­wy przed­sta­wi­ciel inno­wa­cyj­ne­go zwro­tu języ­ko­we­go w poezji ame­ry­kań­skiej ostat­nich dekad Bern­ste­in wyzna­czał nowe tren­dy i okre­ślał kie­run­ki roz­wo­ju współ­cze­snej lite­ra­tu­ry. Jego wyjąt­ko­wa pozy­cja zosta­ła ugrun­to­wa­na przy­zna­niem mu w 2019 roku Nagro­dy Bol­lin­ge­na – pre­sti­żo­we­go wyróż­nie­nia poetyc­kie­go wrę­cza­ne­go w Sta­nach Zjed­no­czo­nych co dwa lata za cało­kształt twór­czo­ści. W XX wie­ku nagro­dę otrzy­ma­ły takie iko­ny, jak: John Ash­be­ry, E.E. Cum­mings, Ezra Pound, Wal­la­ce Ste­vens.

Char­les Bern­ste­in obcho­dzi w tym roku sie­dem­dzie­sią­te uro­dzi­ny. Jest poetą, kry­ty­kiem, nauczy­cie­lem i pro­pa­ga­to­rem poezji. Stu­dio­wał filo­zo­fię na Harvar­dzie. To jed­na z naj­waż­niej­szych posta­ci ruchu poetyc­kie­go LANGUAGE, któ­ry roz­wi­nął się w latach 70. ubie­głe­go wie­ku i wywarł ogrom­ny wpływ na sce­nę poetyc­ką w Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Bern­ste­in był współ­za­ło­ży­cie­lem i redak­to­rem pisma „LANGUAGE”, któ­re przy­czy­ni­ło się do popu­la­ry­za­cji zało­żeń este­tycz­nych poetów tej gru­py. Jest auto­rem licz­nych ksią­żek ese­istycz­nych poświę­co­nych poety­ce i tomów poezji. Pra­cu­jąc na Uni­ver­si­ty of Buf­fa­lo, stwo­rzył i pro­wa­dził wpły­wo­wy pro­gram edu­ka­cyj­ny zwią­za­ny z poezją. Dzia­łal­ność pro­pa­ga­tor­ską reali­zo­wał rów­nież na Uni­ver­si­ty of Pen­n­sy­lva­nia, gdzie zało­żył elek­tro­nicz­ne archi­wum mate­ria­łów audio zwią­za­nych z twór­czo­ścią poetyc­ką.

Kac­per Bart­czak to poeta, kry­tyk, tłu­macz poezji, ame­ry­ka­ni­sta. Wydał kil­ka tomów poetyc­kich, m.in. Wier­sze orga­nicz­ne (2015), za któ­re był nomi­no­wa­ny do Wro­cław­skiej Nagro­dy Poetyc­kiej Sile­sius oraz Nagro­dy Lite­rac­kiej Nike, a tak­że Pokarm suwe­ren (2017). W 2019 roku uka­zał się kolej­ny zbiór jego wier­szy Nawo­ra­dio­wa. Autor mono­gra­fii o Joh­nie Ash­be­rym (2006) oraz zbio­ru ese­jów o poezji i teo­rii Świat nie sca­lo­ny (2009), za któ­ry otrzy­mał Nagro­dę „Lite­ra­tu­ry na Świe­cie”. Bart­czak prze­kła­dał wier­sze m.in. Joh­na Ashbery’ego, Rae Arman­tro­ut (tom Ciem­na mate­ria z 2018 roku został wyda­ny na festi­wal Sta­cja Lite­ra­tu­ra) i Pete­ra Giz­zie­go (tom Pie­śni pro­go­we był pre­zen­to­wa­ny na tego­rocz­nym Festi­wa­lu Miło­sza). Był sty­pen­dy­stą Fun­da­cji Ful­bri­gh­ta (dwu­krot­nym) i Fun­da­cji im. T. Kościusz­ki. Wykła­da lite­ra­tu­rę ame­ry­kań­ską na Uni­wer­sy­te­cie Łódz­kim. Świat w ogniu: wier­sze i prze­mo­wy Char­le­sa Bern­ste­ina to jego pią­ta książ­ka w Biu­rze Lite­rac­kim.

Spo­tka­nie z auto­rem zapla­no­wa­ne zosta­ło w naj­bliż­szą sobo­tę o godzi­nie 16:30. Autor będzie obec­ny na żywo ale poprzez łącze inter­ne­to­we. Oprócz roz­mo­wy przy­go­to­wa­no tak­że czy­ta­nie poety oraz tłu­ma­cza. Wyda­rze­nie popro­wa­dzą Jerzy Jar­nie­wicz oraz Joan­na Roszak. War­to dodać, że Świat w ogniu Char­le­sa Bern­ste­ina to już dwu­dzie­sta szó­sta ame­ry­kań­ska książ­ka w wyda­ją­cym swo­je książ­ki w Stro­niu Ślą­skim Biu­rze Lite­rac­kim.