Marek VADAS: Ucieczka
„Nowy europejski kanon literacki” to także trzy propozycje przeznaczone dla najmłodszych czytelników. Pierwszą z nich jest „Ucieczka” Marka Vadasa ilustrowana przez Danielę Olejníkovą. To boleśnie aktualna książka, która uwrażliwia czytelników na los współczesnych migrantów. Opowiada przejmującą historię chłopca, który razem ze swoim mądrym przyjacielem – psem Alanem – musi opuścić dom, by znaleźć nowe, bezpieczne miejsce do życia.
„Nowy europejski kanon literacki” to także książki dla najmłodszych czytelników. Pierwszą z nich jest „Ucieczka” Marka Vadasa ilustrowana przez Danielę Olejnikovą. To boleśnie aktualna książka (picture book), która uwrażliwia czytelników na los współczesnych migrantów. Opowiada przejmującą historię chłopca, który razem ze swoim mądrym przyjacielem – psem Alanem – musi opuścić dom, by znaleźć nowe, bezpieczne miejsce do życia. Podróż jest długa i trudna, a spotkania z kolejnymi zagrożeniami – ze strony głodomopotworów, wielorękich chciwców, uzbrojonych po zęby wrogów, bezdusznych biuralistów z krainy pieczątek – stanowią dla bohatera życiowy trening w uciekaniu.
Mały uchodźca spotyka ludzi zachłannych, obojętnych i agresywnych, ale też życzliwych lub takich, którym sam decyduje się pomóc. To zatem nie tylko książka o gościnności i otwartości na tych, którzy muszą uciekać, ale też o relacjach i uważności na inne istoty. Jak zauważa czeska krytyczka Jitka Nešporová: „W swoich alegorycznych opisach miast i krajów, przez które przechodzą uchodźcy, [Vadas] postawił zwierciadło naszego zachowania, wybierając przy tym dziecięcego bohatera, jednoznacznie skierował nasze współczucie na stronę migrantów – i w ten sposób pozwala nam doświadczyć, czym jest pomoc i współczucie oraz jakimi przebraniami maskujemy odrzucenie”.
Zdaniem Ilony Klimek: „Dzięki książce poznajemy małego chłopca, dla którego jedną z pierwszych istotnych prawd okazuje się zdanie: ‘Dziecko musi potrafić uciekać’”. I dalej dodaje: „Tak oto zostaje wypowiedziana najważniejsza, uniwersalna lekcja, która powinna wyraźnie wybrzmieć niezależnie od szerokości geograficznej: wszyscy jesteśmy ludźmi, siostrami i braćmi, a Ziemia jest naszym wspólnym domem zamieszkiwanym na równych prawach. Wszyscy ludzie, a zwłaszcza wszystkie dzieci, mają prawo do zabawy, radości, fantazji i beztroski. Nie powinny musieć uciekać, tylko powoli, z uwagą i zachwytem stawiać krok za krokiem, odkrywać piękno świata, odnajdując w nim miejsce pełne spokoju i miłości, czyli dom”.
„Dziś w naszym mieszkaniu w Bratysławie mieszka młoda Ukrainka z dzieckiem; pochodzą z małego miasteczka niedaleko Mariupola, które zostało już zrównane z ziemią” – mówi Marek Vadas w rozmowie w Magazynie Literackim biBLioteka z Miłoszem Waligórskim. „Oglądamy na żywo ludobójstwo u naszych sąsiadów, oglądamy filmy z Azowstalu z dziećmi, których już pewnie nikt nie zobaczy żywych, i nic się nie dzieje. Nie interweniujemy, co więcej, robimy interesy z mordercami, zastanawiamy się nad absurdalnym pytaniem, kto bardziej straci na odłączeniu gazu i ropy, porównujemy liczby z życiem ludzkim. Uważam, że świat jest źle urządzony, nie udał się nam, dlatego żeby żyć dalej i nie tracić poczucia sensu, robię cokolwiek – muszę zrobić”.
Marek Vadas jest jednym z najważniejszych słowackich pisarzy reprezentujących nurt realizmu magicznego. W swoich książkach, takich jak wydany w Polsce „Uzdrowiciel”, często wykorzystuje swoje doświadczenia z podróży po Afryce. Tekstom Vadasa towarzyszą w „Ucieczce” barwne, dynamiczne i sugestywne ilustracje Danieli Olejníkovej, za które otrzymała prestiżową nagrodę Złote Jabłko na Biennale Ilustracji Bratysława 2017. Tytuł doczekał się licznych przekładów, m.in. na język angielski, czeski, hiszpański, koreański, słoweński i włoski. Książka jest świetną okazją do rozpoczęcia rozmów z dziećmi o współczesnych kryzysach, a dorosłym czytelnikom daje nadzieję, że jako ludzkość możemy je przetrwać.
„Ucieczkę” przełożyła mieszkająca w Bratysławie Weronika Gogola – polska pisarka i tłumaczka, absolwentka ukrainoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jej debiut prozatorski „Po trochu” zdobył Nagrodę Conrada. Otrzymała również Nagrodę im. Adama Włodka. Była nominowana do Nagrody Literackiej Nike, Gryfii i Angelusa. Opublikowała również reportaż „Ufo nad Bratysławą”. Tłumaczyła książki Maroša Krajňaka i Jána Púčeka. Autor książki Marek Vadas, podobnie jak szóstka pozostałych autorek i autorów z „Nowego europejskiego kanonu literackiego”, będzie gościem specjalnym festiwalu TransPort Literacki 27, który w tym roku zaplanowany został między 22 a 25 września w Kołobrzegu.
