Péter NÁDAS: Biblia i inne historie

Po nagradzanej i świetnie przyjętej Pamięci Biuro Literackie wydało właśnie Biblię i inne historie Pétera Nádasa w przekładzie Elżbiety Sobolewskiej, która w wywiadzie udzielonym Magazynowi Literackiemu biblioteka tak charakteryzuje książkę: „Autor, przywołując emocje z lat dzieciństwa, rysuje wiarygodny obraz odczuwania świata przez dziecko, które wielu spraw nie jest jeszcze w stanie zrozumieć. I jedynie przeczuwa, że wokół dzieje się coś złego”.

Po nagradzanej i świetnie przyjętej Pamięci Biuro Literackie wydało właśnie Biblię i inne historie Pétera Nádasa w przekładzie Elżbiety Sobolewskiej, która w wywiadzie udzielonym Magazynowi Literackiemu biblioteka tak charakteryzuje książkę: „Autor, przywołując emocje z lat dzieciństwa, rysuje wiarygodny obraz odczuwania świata przez dziecko, które wielu spraw nie jest jeszcze w stanie zrozumieć. I jedynie przeczuwa, że wokół dzieje się coś złego”.

I dalej dodaje: „To podskórne zło jest nutą nadającą ton całemu zbiorowi tekstów. Nic nie jest tu powiedziane dosłownie, nic nie jest do końca wyeksplikowane. Plastyczny w odbiorze tekst ewoluuje wraz z odbiorcą, którego punkt odniesienia z konieczności jest funkcją czasu. Tekst dojrzewa wraz z pojawianiem się kolejnych dzieł autora, takich jak choćby Pamięć czy niedawno wydany autobiograficzny tom ‘Przebłyski szczegółów’”.

W ciągu bez mała półwiecza ukazało się u nas kilka opowiadań Nádasa, jeden dramat, jedna powieść (Koniec pewnej sagi rodzinnej, 1983) i jedna minipowieść (Miłość, 1998, 2014). Przełom przyniósł rok 2017, kiedy to ukazała się Pamięć. „Gazeta Wyborcza” uznała ją za najbardziej oczekiwaną premierę roku, TVP Kultura („Tygodnik Kulturalny”) – za najważniejsze wydarzenie literackie. Tłumaczkę zaś uhonorowano prestiżowym Angelusem za najlepszy przekład roku.

Proza Nádasa jest owocem poszukiwań przez autora nowatorskich rozwiązań estetyczno-formalnych – to jeden z pierwszych symptomów nurtu tzw. nowej prozy węgierskiej, który wyznaczył drogę rozwoju węgierskiej, a w konsekwencji też europejskiej prozy (choćby za sprawą szerokiego międzynarodowego oddziaływania) na kolejne kilkadziesiąt lat. Dzisiaj Nádas uważany jest za jednego z najwybitniejszych prozaików i co roku wymienia się go jako kandydata do nagrody Nobla.

Nádas koduje pamięć poszczególnych bohaterów przez pryzmat osobistych doświadczeń, a indywidualne doznania czynią zdarzenia historyczne żywą materią ludzkiej egzystencji. Biblia i inne historie to debiut z 1967 roku. Wszystkie postaci z książek pisarza to ludzie naznaczeni przez powojenną historię Węgier, psychicznie okaleczeni, szukający swojego miejsca w świecie, w którym za uczciwość wobec samego siebie często trzeba zapłacić wysoką cenę.

Tak też jest w tytułowej Biblii – opowieści o chłopcu, którego rodzice są funkcjonariuszami komunistycznymi. W tle rozwija się młodzieńcza miłość i dojrzewa – na razie niewyraźny, intuicyjny i niejednoznaczny – konflikt ze światem rodziców, którzy wychowują chłopca w luksusowej jak na owe czasy, „państwowej” willi. Opowiadanie jest przeniknięte groźnym podskórnym przeczuciem, że w domu komunistycznych luminarzy dzieje się zło.

Na czym polega pisarski geniusz Nádasa? Zdaniem Miłosza Waligórskiego: „odpowiedź na to pytanie daje już debiutancki zbiór. To umiejętność prowadzenia równolegle kilku złożonych narracji, gęsta fabuła połączona z przenikliwym obserwatorskim zacięciem, wyjątkowy styl”. I dalej dodaje: „Nádas udowadnia, że potrafi patrzeć na świat oczami dziecka, a jednocześnie zarysować przed czytelnikiem psychologiczny portret nękanej reżimowymi koszmarami Europy XX wieku”.

Twórczość Nádasa, innowacyjna i skomplikowana pod względem językowym, jest prawdziwym wyzwaniem translatologicznym. Podjęła je po raz kolejny Elżbieta Sobolewska – wybitna tłumaczka i badaczka literatury węgierskiej, znawczyni kultury Węgier, która ma w swoim dorobku przekłady najwybitniejszych – i najbardziej wymagających zarazem – węgierskich twórców. Biblia i inne historie to jej kolejne dzieło.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury