Benna wiersz absolutny

Opiumista, sympatyk nazizmu, autor wierszy zaliczanych do największych osiągnięć XX-wiecznej liryki europejskiej – jaki był Gottfried Benn? Sława Lisiecka, Zdzisław Jaskuła i Jacek Stanisław Buras, to tylko kilku z tłumaczy na nowo przybliżających nam twórczość poety ważniejszego dziś w niemieckojęzycznym kręgu kulturowym niż Reiner Maria Rilke. Tom Nigdy samotniej i inne wiersze wydany został właśnie w prestiżowym, wrocławskim Biurze Literackim.

– Niemal w całym niemieckim kręgu kulturowym Benn, zwiastun ponowoczesności w poezji, zdetronizował poetę nowoczesności Rilkego. Jest dziś poetą bardziej istotnym – wyjaśnia Zdzisław Jaskuła, poeta, tłumacz, dramaturg, od tego sezonu dyrektor Teatru Nowego w Łodzi, odpowiadający również za wybór i redakcję tomu.

Dotąd dzieło Benna znaliśmy dzięki nie tak znów licznym tłumaczeniom i interpretacjom Stanisława Barańczaka, Leszka Szarugi, Witolda Wirpszy. Jednak jak przyznaje Jaskuła, były to publikacje wyrywkowe. Tom Nigdy samotniej… uwzględnia wszystkie przemiany twórczości Benna, techniki warsztatowe, jakimi się posługiwał oraz nowoczesne nawiązania do tradycyjnych form wersyfikacyjnych.

Istotną rolę w artystycznej postawie Benna odegrały jego medyczne wykształcenie i praktyka, wsparte światopoglądem każącym strącać człowieka ze szczytu piramidy istnień, na którym w swej pysze zasiadł. Lata Wielkiej Wojny, będącej dla niego znakiem rozpadu realnego świata, miały ścisły związek z rozpadem osobowości, kolejnym tematem intrygującym poetę. Śledzimy ekspresjonistyczne początki poety, epatujące brzydotą i słynnym “Bennowskim cynizmem”, wiersze z debiutanckiego Morgue (1912 r.), odczytywane w kabarecie “Schall und Rauch” Reinhardta i szokujące opinię publiczną. Poznajemy powojenne liryki, “wiersze statyczne” oraz tzw. wiersze dziennikarskie. Nie brakuje i tych zdominowanych przez ton usprawiedliwiania się z “epizodu nazistowskiego” czy wierszy absolutnych.

– Powołując autonomiczną “rzeczywistość słowa”, Benn wypierał przeszłość, odcinał się od niestałego, realnego świata, i od historii, którą był rozczarowany – mówi Jaskuła. – Nad tomem pracowaliśmy dwa lata. To trudne wiersze. Z niektórymi trzeba chodzić kilka tygodni w głowie.

Jacek St. Buras, Andrzej Kopacki, Sława Lisiecka – do współpracy nad tłumaczeniami Jaskuła zaprosił nie byle kogo. Towarzyszy im zdolny tłumacz młodszego pokolenia, Tomasz Ososiński.

Przed lekturą tomu warto zajrzeć do opracowanego przez Jaskułę kalendarium życia i twórczości Benna. Dowiemy się z niego o fascynacji poety ideologią nazistowską i gwałtownym od niej odwrocie, o problemach z cenzurą, biograficznych paradoksach (wielkiemu powodzeniu u kobiet towarzyszyła śmierć kolejnych żon, przyjaciółek). Kalendarium tym cennniejsze, iż wypowiada się w nim również sam Benn. Wydanie książki wsparła Fundacja S.Fischer-Stiftung, znana z serii “Kroki/ Schritte”. W Państwowym Instytucie Wydawniczym nad prozami Mózgi i inne nowele Benna pracuje Sława Lisiecka.