Ewangeliczny połów

W pierwszych słowach powinno być powiedziane, że tuż po wojnie prymarna dla Tadeusza Różewicza była wola stworzenia nowego człowieka. Literatura stanowiła wehikuł, dostępne mu narzędzie rekonstrukcji człowieczeństwa “po końcu świata”, co pierwszy dostrzegł Kazimierz Wyka: “Różewicz jest poetą bytu, nie ufa on świadomości”. Piękno, estetykę powinno się, zdaniem poety, wywieść z etyki i z bezpośredniości życia. One są źródłem myślenia o poezji, czyli o człowieku.

Dla Różewicza rzeczywistość, mimo wojennej i ponowoczesnej dewastacji, ma wciąż charakter sakralny, dlatego tak dramatycznie tropi ludzkie zło, duchową inercję, w szybkim tempie rozrastające się terytorium Nic. Od chwili debiutu jego wiersze mają charakter dialogiczny, są spotkaniem twarzą w twarz z Innym, który przyśnił się filozofom w wiele lat później. Czytając wiersze Różewicza odnosimy wrażenie, jakby poprzez czytelnika rozmawiał on także z samym sobą, pragnąc ujrzeć bezwzględnie prawdziwą własną twarz. Za prawdomównością postępuje odpowiedzialność, domagająca się właściwego artystycznego wyrazu.

W autobiograficznym opowiadaniu “Nowa szkoła filozoficzna”, odnoszącym się do 1945 roku, mówi narrator (porte-parole autora): “Myślałem, że człowiek może być sam. […] Byłem zarozumiały i głupi. […] Strasznie tęsknię do żywego człowieka. Czekam na jego przyjście. […] Niepotrzebny mi jest Bóg, złoto, sława. […] Nigdy się nie dowie, że patrzę na niego jak na złotego boga, mojego stwórcę, dobroczyńcę i zbawcę”.

Bóg Starego Testamentu odszedł, mówią teolodzy, a to przeświadczenie bliskie jest rozeznaniu Różewicza. Próżnię po Bogu (“wygaśnięcie Absolutu niszczy/ sferę jego przejawiania się”) obejmuje w jego wierszach nowotestamentowy Chrystus-Człowiek. Przy czym poeta wybiera pozareligijny, humanistyczny wzorzec Nauczyciela. I z nim już kilkadziesiąt lat powtarza “naukę chodzenia”, pisząc na piasku i na wodzie, odwołując się do sfery ludzkiego dobra i wątpiąc w jej możliwości. Różewicz zaiste – jak mądrze napisał Ryszard Przybylski – jest w drodze do Emaus.

“Połów” odnalazł autor w swoich papierach w lutym 2012 roku, szukając czegoś odpowiedniego dla Polskiego Instytutu Kultury w Sofii na marcowe spotkanie promocyjne z okazji wydania bułgarskiego wyboru jego dramatów. Ze względu na wiek Różewicz do Sofii nie pojechał, ale napisał bardzo osobisty list skierowany do swoich tłumaczy i przyjaciół. List ten i wiersz – w wersjach polskiej i bułgarskiej – czytane były jako wstęp do wieczoru. Genetycznie “Połów” stanowi jeden z fragmentarycznych wariantów “Mozaiki bułgarskiej z roku 1978”, ale jest w pełni utworem autonomicznym. Jego temat (ewangeliczny połów Człowieka) i egzystencjalna uważność przywołują poemat “Złowiony”, a szczególnie późniejszy wiersz pt. “Widziałem Go” (tom: zawsze fragment. Recycling) o przypadkowym spotkaniu w parku anonimowego bezdomnego – “Syna Człowieczego”.