Pięćset stron Wbrew sobie i o sobie

To pierwszy książkowy zbiór wywiadów prasowych Tadeusza Różewicza i publikowanych jego rozmów z przyjaciółmi. Zestawiony został w układzie chronologicznym i obejmuje niemal wszystkie teksty krajowe oraz te zagraniczne, które w przekładzie ukazały się na łamach polskich czasopism. Nie odrzucałem “plew od ziarna”, czyli rozmów zdawkowych od problemowych, mając nadzieję, że taka decyzja wzbogaci faktograficzną wiedzę o poecie, dużo powie o jego osobowości i (niekiedy zabawnych) podchodach z mediami. W najlepszych tekstach jawi się człowiek i pisarz, którego wielowątkowe, rozwijające się w czasie poglądy nigdy nie przeczą ugruntowanej w młodości zasadniczej postawie życiowej. W każdym słyszymy głos człowieka nie przybierającego pozy, nie dobierającego języka i myśli względem rozmówcy.

Przed wojną na drzwiach Leopolda Staffa wisiała kartka: “interwiewów nie udzielam”. Staff unikał jubileuszy, publicznych wystąpień, nie zabiegał o swoją sławę, nagrody, dobre recenzje itd. Cenił sobie niepodległość opinii odbiorców, własną niezależność. Był i jest ukochanym Mistrzem Tadeusza Różewicza. On też niechętnie udziela wywiadów – czyni to, jak mówi autorski tytuł książki, wbrew sobie: ” […] u nas się za dużo mówi […]. Czytając nasze gazety, odnosi się wrażenie, że często mówienie wyprzedza myślenie”. Zamiast pytać – apeluje – czytajcie mnie. Różewicz odmawia albo zwodzi dziennikarzy, próbuje ich odwieść od spotkania. Niekiedy “trafia kosa na kamień” i wytrwały dziennikarz otrzymuje daninę słów. I tak Halina Murza Stankiewicz w żartobliwej formie dokumentuje trzy swoje podejścia, trwające od czerwca do października 1973 roku. Krystynie Nastulance zniechęcająco przerywa pierwsze pytanie: “[…] minęły okrągłe dwa lata od chwili rozpoczęcia naszych negocjacji w sprawie tego wywiadu…”, odpowiadając: “Jak na mnie, zawrotne tempo”, a potem (odnośnie do swej biografii): “Ale to nieciekawe”, “Tu też nie widzę nic ciekawego”. Refreniczne “nie” ustępuje jednak, bo pytany odnajduje interesujące go sprawy, przekonuje się do znajomości przedmiotu przez autorkę.

Wbrew sobie kończy pięć rozmów Miłosza i Różewicza, animowanych 27 lipca 1999 roku w Krakowie przez Renatę Gorczyńską. Po raz pierwszy poeci spotkali się w 1949 roku, właśnie w Krakowie. Potem widzieli się kilka razy (dla obu poruszające było spotkanie paryskie – 1957), wymieniali listy, a od 1996 roku toczyli niezwykłą w polskiej literaturze współczesnej przyjacielską, ale też bezulgową polemikę. O czym rozmawiali? Proszę przeczytać.

Możecie, Drodzy Czytelnicy, być pewni, że ta księga wejścia do Różewicza, ten pęk kluczy otwierających przestrzeń autorskiej świadomości, zachęci i pozwoli na wnikliwszy odbiór jego utworów. A do tego przecież sam od lat usiłuje nas skłonić.